Sonia Gandhi Birthday : राजीव गांधींच्या निधनानंतर सोनिया गांधी राजकारणाच्या केंद्रस्थानी कशा आल्या?

Sonia Gandhi Birthday : एका मताने विश्वासमत गमावलेल्या अटल बिहारी वाजपेयींच्या सरकारने 1999 साली पुन्हा एकदा सत्ता काबीज केली. कारगिल युद्धाच्या छायेखाली झालेल्या सार्वत्रिक निवडणुकीत राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीला (एनडीए) स्पष्ट बहुमत मिळाले होते. नवीन सरकार स्थापन झाल्यानंतर संसदेचे पहिले अधिवेशन सुरू होते.

अटल बिहारी वाजपेयींच्या नेतृत्वाखाली एनडीए सत्तेत परत आली असेल, पण वाजपेयी सरकारसमोरील आव्हाने काही कमी होत नव्हती. 114 जागांसह काँग्रेस विरोधी पक्ष म्हणून लोकसभेत आपली जोरदार उपस्थिती दर्शवत होती. सीपीएम 33 जागांसह, समाजवादी पक्ष 26 जागांसह आणि राजद 7 जागांसह विरोधी पक्षाची धार मजबूत करत होते. अशा स्थितीत संसद चालवण्यासाठी तत्कालीन सरकारला मोठा संघर्ष करावा लागला होता.

प्रथेप्रमाणे संसदेचे अधिवेशन चालवण्याची जबाबदारी संसदीय कामकाज मंत्री यांच्याकडे असते, त्यामुळे तत्कालीन संसदीय कामकाज मंत्री सतत विरोधी बाकावर येऊन बसायचे. कधी सीपीएम नेते सोमनाथ चॅटर्जी यांच्यासोबत तर कधी विरोधी पक्षाचे उपनेते माधवराव सिंधिया यांच्यासोबत. लोकसभेत आवश्यक ती विधेयके संमत व्हावीत यासाठी ते कधी माजी पंतप्रधान चंद्रशेखर यांच्याशी तर कधी काँग्रेसचे तत्कालीन चीफ व्हीप प्रियरंजन दास मुन्शी यांच्याशी चर्चा करत असत.

भारतीय राजकारणातील एक मोठा चेहरा खासदार म्हणून पहिल्यांदा लोकसभेत दाखल झाला. तो विरोधी पक्षाचा मोठा चेहरा होता. संसदीय कामकाज मंत्री विरोधी पक्षनेत्यांच्या जवळ येऊन का बसतात हे त्यांना समजले नाही. त्या नेत्या होत्या काँग्रेस अध्यक्षा सोनिया गांधी. ज्या आपल्या कौटुंबिक मतदारसंघ रायबरेली येथून लोकसभेची निवडणूक जिंकून प्रथमच लोकसभेच्या सदस्य झाल्या. भारतीय जनता पक्षाचे दुसऱ्या फळीचे नेते आणि चमकणारा चेहरा असलेले प्रमोद महाजन तेव्हा संसदीय कामकाज मंत्री होते.

प्रमोद महाजन विरोधी पक्षांच्या नेत्यांकडे का येत-जात राहतात, याचे सोनियांना आश्चर्य वाटायचे. लोकसभेच्या प्रेस गॅलरीतील पत्रकारांना समजले की, सोनियांनी याविषयी त्यांचे तत्कालीन मुख्य व्हीप प्रियरंजन दास मुन्शी यांना विचारले होते. नंतर मुन्शी यांनीच ही माहिती पत्रकारांना दिली.

मुन्शी यांनी सोनियांना समजावून सांगितले होते की, संसदीय कामकाज मंत्री या नात्याने संसदेचे अधिवेशन चालवणे ही त्यांची जबाबदारी आहे, त्यामुळे ते अनेकदा माधवराव शिंदे (Madhavrao Scindia) यांच्याकडे येतात, कधी त्यांच्याकडे म्हणजे मुन्शीकडे, तर कधी अन्य विरोधी पक्षनेत्याकडे. मुन्शींच्या म्हणण्यानुसार, त्यानंतर त्यांनी सोनियांना समजावून सांगितले की प्रमोद विरोधी पक्षांच्या नेत्यांना त्यांची विधेयके मंजूर करण्यासाठी आणि सुरळीतपणे चर्चा करण्यासाठी राजी करण्याचा प्रयत्न करतात.

आश्‍चर्याची बाब म्हणजे तीन पिढ्यांतील कुटुंबातील सहा सदस्य आतापर्यंत खासदार आहेत, कुटुंबातील तीन सदस्य देशाचे पंतप्रधान राहिले आहेत. संसदीय राजकारणाची ही गुंतागुंत कदाचित एकाच कुटुंबाच्या प्रमुखाला माहीत नसेल.

सोनिया गांधींना संसदीय राजकारणाचा अनुभव नसल्यामुळे कदाचित पहिल्यांदाच लोकसभेतील विरोधी पक्षाच्या उपनेत्यासाठी तरतूद करण्यात आली. माधवराव शिंदे यांना ही जबाबदारी देण्यात आली होती, तर काँग्रेसमधील अनेक माजी मुख्यमंत्री जसे की आंध्रप्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री एन जनार्दन रेड्डी, कर्नाटकचे माजी मुख्यमंत्री एस बंगारप्पा, महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री ए आर अंतुले आणि शरद पवार हे लोकसभेचे सदस्य होते. पण सोनिया गांधी हळूहळू सर्वकाही शिकल्या. संसदीय कामकाजाचे बारकावे जाणून घेतले आणि त्यानंतर तो इतिहास आहे.

संसदीय अधिवेशनानुसार, जेव्हा जेव्हा संसदेत सरकारविरोधात प्रस्ताव येतो तेव्हा विरोधी पक्षाच्या नेत्याला चर्चेला सुरुवात करावी लागते. साहजिकच अशा वादविवादांना विरोधी पक्षनेत्या म्हणून सोनिया गांधींना सुरुवात करावी लागली, तेव्हा त्यांचे जनार्दन द्विवेदी यांच्यासारखे काँग्रेसचे सल्लागार त्यांना रोमन लिपीत लिहिलेले भाषण फुलस्केपच्या पानावर स्केच पेनने द्यायचे. ही भाषणे प्रेस गॅलरीच्या पहिल्या रांगेतील पत्रकारांना स्पष्टपणे दिसत होती, ज्यांची जागा विरोधी पक्षनेत्याच्या अगदी वरती असते. नंतर सोनिया त्यांचे भाषण अधूनमधून वाचत असत, पण हळूहळू तीच सोनिया बदलत गेली. मनमोहन सिंग हे दहा वर्षे काँग्रेसच्या नेतृत्वाखालील सरकारचे प्रमुख असतील, पण ते सरकार खरोखर सोनिया गांधीच चालवत होते हे जगाला माहीत होतं. सोनिया गांधींची राजकारणातली आवड नगण्य होती, जर त्यांना स्वारस्य असते तर त्यांनी सुरुवातीपासूनच राजीव गांधींच्या राजकारण प्रवेशाला पाठिंबा दिला असता.

सोनिया गांधींशी संबंधित आणखी एक किस्सा त्या काळातील वृत्तपत्रांच्या मथळ्यांचा विषय बनला. त्यावेळी लोकसभेत दक्षिण भारतातून दोन प्रबळ विरोधी खासदार होते. दोघांच्या नावात काही साम्य होते, एक आंध्र प्रदेशातील तेलुगू देसमचे खासदार पी उपेंद्र आणि दुसरे केपी उन्नीकृष्णन हे केरळचे.

बोफोर्सचा मुद्दा केपी उन्नीकृष्णन यांनी लोकसभेत उपस्थित केला होता, ज्यामध्ये सोनिया गांधींचे जवळचे इटालियन क्वात्रोची यांचेही नाव होते. यामुळे सोनिया गांधी प्रचंड संतप्त झाल्या होत्या. 1983 मध्ये राजीव गांधी आंध्र प्रदेशच्या दौऱ्यावर होते. त्यांच्यासोबत सोनिया गांधीही होत्या. हैदराबाद विमानतळावर पी उपेंद्र यांच्याशी त्यांची गाठ पडली. लोकसभेत नाव वाढवण्यावरून सोनिया गांधी यांच्याशी भांडण झाले. ही वस्तुस्थिती उपेंद्र यांना समजू शकली नाही. आणि स्तब्धच राहिले. जेव्हा राजीव गांधींना हे समजले तेव्हा त्यांनी सोनियांना समजावून सांगितले की हे प्रकरण पी उपेंद्र यांनी नाही तर केपी उन्नीकृष्णन यांनी मांडले होते. तेव्हा सोनियांना पी उपेंद्र आणि केपी उन्नीकृष्णन यांच्यातील फरक समजू शकला नाही.

गुजरात विधानसभेची निवडणूक नुकतीच पार पडली, या निमित्ताने निवडणुकीच्या मैदानात सोनिया गांधींनी बोललेले चार शब्द आठवले जात आहेत. ज्याने राजकारणाची दिशा बदलली. सोनिया गांधी यांनी हे जाणूनबुजून सांगितले होते की, अजाणतेपणी माहित नाही. मध्य प्रदेशातील उज्जैन येथे 1999 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीच्या प्रचारादरम्यान सोनियांनी तत्कालीन पंतप्रधान वाजपेयी यांना देशद्रोही म्हटले होते. भाजपने तो मुद्दा बनवला आणि त्याचा फायदाही झाला. तसेच 2007 मध्ये गुजरात विधानसभा निवडणुकीदरम्यान नवसारी येथील सभेत सोनियांनी मोदींना मृत्यूचे व्यापारी म्हटले होते. या विधानाने मोदी भडकले. भाजपला बहुमत मिळवून देण्यात सोनिया गांधींच्या या वक्तव्याचा मोठा वाटा असल्याचं बोललं जातंय. काँग्रेस आज निस्तेज दिसत असली तरी आजकाल जी काही चमक उरली आहे, ती सोनियांच्या व्यक्तिमत्त्वामुळेच. ज्याला आता राजकारण कळले आहे आणि प्रसंगानुसार पैज लावणे जाणते व समजते.