Ladakh Violence Explained: भारताच्या मुकुटरत्नाची धग, लडाखमधील हिंसाचार आणि सोनम वांगचुक

भारताचे मुकुटरत्न म्हणून ओळखले जाणारे लडाख सध्या हिंसाचाराच्या लाटेमुळे हादरले आहे. शांततेच्या प्रतिमेसह जोडलेले हे पर्वतीय राज्य २४ सप्टेंबरपासून हिंसक घटनांचे केंद्र बनले आहे. लेहमध्ये सुरू झालेल्या बंदच्या हाकेला हिंसक आंदोलनाने रूप दिले असून सरकारी आणि भाजप कार्यालयांवर हल्ले, वाहने जाळणे, आणि पोलिसांशी संघर्ष झाले. या धक्कादायक घडामोडींत चार जणांचा मृत्यू झाला आणि अनेक जखमी झाले. प्रशासनाने पोलिस स्टेशन व सार्वजनिक मालमत्तेवर होणाऱ्या हल्ल्याच्या पार्श्वभूमीवर कर्फ्यू लागू केला.

लडाखमधील अशांततेच्या केंद्रस्थानी सोनम वांगचुक आहेत. एकेकाळी हवामान आणि पर्यावरण विषयक संशोधक म्हणून आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध असलेले वांगचुक, आता राजकीय आंदोलनाचा भाग म्हणून अटकेत आहेत.

त्यांनी जागतिक पर्यावरण पुरस्कार मिळवला आणि नवोन्मेषक म्हणून ओळख निर्माण केली. मात्र त्यांच्या सार्वजनिक भूमिकेत विसंगती आणि राजकीय संधीसाधूपणा अधिक स्पष्ट होतो, असे टीकाकारांचे मत आहे.

२०१९ मध्ये कलम ३७० रद्द झाल्यानंतर लडाखला केंद्रशासित प्रदेशाचा दर्जा मिळाला, तेव्हा वांगचुक यांनी या निर्णयाचे स्वागत केले. मात्र आता विरोधकांचे मत आहे की त्यांनी सत्ता बदलल्याप्रमाणे वर्तन केले आहे, तर समर्थकांचा दावा आहे की ते लडाखच्या बदलत्या गरजांचे प्रतिबिंब आहे.

जमीन वाद आणि उपोषण

२१ ऑगस्ट २०२५ रोजी लेहच्या उपायुक्तांनी वांगचुकच्या हिमालयन इन्स्टिट्यूट ऑफ अल्टरनेटिव्ह लर्निंगसाठी वाटप केलेल्या फ्यांग येथील १३५ एकर जमिनीवरील भाडेपट्टा रद्द केला. प्रशासनाच्या मते, सहा वर्षांच्या निष्क्रियतेमुळे, विद्यापीठाशी संलग्नता नसल्यामुळे आणि भाडेपट्ट्याचे बिले न भरल्यामुळे हा निर्णय घेण्यात आला. वांगचुक यांनी हा निर्णय राजकीय लक्ष्यीकरण म्हणून पाहिले आणि ३५ दिवसांचे उपोषण सुरू केले.

एफसीआरए रद्द

वांगचुकच्या संघटनेला, स्टुडंट्स एज्युकेशनल अँड कल्चरल मूव्हमेंट ऑफ लडाखला, परकीय योगदान नियमन कायद्याअंतर्गत परवाना गमावावा लागला. निधीच्या वापरावर अनियमितता, अधिकृत नसलेल्या उपक्रमांसाठी पैसे खर्च केल्याचे आरोप झाले. २००७ मध्येही त्यांच्या संघटनेवर परकीय निधीचा गैरवापर आणि सरकारी जमीन ताब्यात घेण्याचा आरोप होता.

२५ सप्टेंबर रोजी, हिंसक निदर्शनांच्या पार्श्वभूमीवर, वांगचुक यांना राष्ट्रीय सुरक्षा कायद्याअंतर्गत अटक करण्यात आली. समर्थकांसाठी हा राजकीय दडपशाहीचा पुरावा होता, तर विरोधकांसाठी आंदोलनावर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रशासनाचा उपाय.

लडाखसाठी धोका

लडाख केवळ सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक सौंदर्यामुळेच नव्हे तर त्याच्या भू-सामरिक महत्त्वामुळेही महत्त्वाचा आहे. चीनशी लागून असलेला प्रदेश, दुर्मिळ खनिज साठे आणि भारतीय लष्कराच्या महत्त्वाच्या तुकड्यांनी भरलेला आहे. अशांततेची लांब पल्ल्याची छाया फक्त स्थानिक राजकारणापुरती मर्यादित नाही, तर राष्ट्रीय सुरक्षेसाठीही चिंता निर्माण करते.

लडाखमधील घटनांमधून स्थानिक मागण्या, वैयक्तिक वाद, आणि राजकीय संधीसाधूपणाचे गुंतागुंतीचे चित्र दिसते. सोनम वांगचुक यांना सुधारक किंवा चिथावणीखोर म्हणून पाहिले जाऊ शकते, परंतु त्यांच्या कृतींनी प्रदेशाचे ध्रुवीकरण केले आहे. लडाखमधील अशांतता आता हिमनद्या किंवा हवामान मोहिमेपुरती मर्यादित नाही; ती भारताच्या सर्वात संवेदनशील सीमाभागाच्या सार्वभौमत्व आणि सुरक्षिततेसाठी गंभीर आव्हान ठरली आहे.

चार जीव गमावले गेले, अनेकजण जखमी झाले, आणि लडाखची नाजूक शांतता भंग झाली आहे. आता स्थानिक लोक आणि संपूर्ण राष्ट्राला विचार करावा लागेल की सोनम वांगचुकच्या प्रतिमेला कोणते स्थान द्यायचे.