Ashadhi Ekadashi

आषाढी एकादशी हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठ्या धार्मिक उत्सवांपैकी एक आहे, जो पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात साजरा होतो. या दिवशी लाखो भाविक, ज्यांना वारकरी म्हणतात, विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी पंढरपूरला पायी चालत जातात. ही वारी केवळ एक धार्मिक यात्रा नसून, भक्ती, श्रद्धा आणि सांस्कृतिक एकोपा यांचा संगम आहे. आषाढी एकादशीला पंढरपुरात नेमकं काय खास असतं, वारीतील वातावरण, रिंगण सोहळा आणि पालखी दर्शनाचा अनुभव कसा असतो, याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.

भक्तीचा महासागर

आषाढी एकादशीच्या काही दिवस आधीपासूनच पंढरपूरकडे जाणाऱ्या वाटांवर वारकऱ्यांचा जनसागर लोटलेला असतो. महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यातून आणि परराज्यांतूनही भाविक विठ्ठलाच्या भेटीसाठी पायी निघतात.

डोक्यावर तुळशी वृंदावन, गळ्यात माळ, हातात भगवी पताका आणि मुखात "पुंडलिक वरदा हरी विठ्ठल, श्री ज्ञानदेव तुकाराम" चा अखंड गजर हे वारीचे अविभाज्य अंग आहे.

• पादुकांचे पूजन: विविध संतांच्या पालख्या आपापल्या दिंड्यांसह पंढरपूरकडे प्रस्थान करतात. या पालख्यांमध्ये संबंधित संतांच्या पादुका असतात, ज्यांचे ठिकठिकाणी भाविकांकडून पूजन केले जाते.

• भजन-कीर्तन: वारीच्या मार्गावर आणि पंढरपुरात सर्वत्र भजन, कीर्तन आणि अभंगांचा सूर ऐकू येतो. यामुळे वातावरण भक्तीमय आणि चैतन्यमय होऊन जाते. वारकरी एकमेकांना मदत करत, "माऊली माऊली" चा जयघोष करत पुढे सरकतात.

• सेवा आणि समता: वारीमध्ये सेवाभाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. अनेक स्वयंसेवी संस्था आणि स्थानिक लोक वारकऱ्यांसाठी अन्न, पाणी, वैद्यकीय मदत आणि निवाऱ्याची सोय करतात. वारीमध्ये कोणताही भेदभाव नसतो; सर्वजण एकाच पंथाचे, विठ्ठलभक्तीचे वारकरी म्हणून एकत्र येतात.

रिंगण सोहळा

वारीतील सर्वात महत्त्वाचा आणि रोमांचक सोहळा म्हणजे रिंगण. रिंगण म्हणजे वारकऱ्यांनी आणि दिंड्यांनी गोलाकार फिरणे. हा सोहळा विशेषतः संत ज्ञानेश्वर महाराजांच्या पालखीच्या मार्गावर, उदा. इंदापूरजवळील सराटी आणि बाभूळगाव येथे आणि संत तुकाराम महाराजांच्या पालखीच्या मार्गावर वारीतील सर्वात मोठा रिंगण सोहळा लोणंद येथे होतो.

• अश्वांचे रिंगण: रिंगणात संतांचे अश्व (घोडे) धावतात. हे अश्व संतांच्या पादुकांचे प्रतीक मानले जातात. अश्वांच्या या धावण्याला 'अश्वांचे रिंगण' असे म्हणतात आणि ते पाहण्यासाठी भाविकांची प्रचंड गर्दी होते. अश्वांच्या टापांनी उडणारी धूळ ही पवित्र मानली जाते आणि भाविक ती आपल्या कपाळाला लावतात.

• फुलांची उधळण: काही ठिकाणी फुलांची उधळण करून रिंगण केले जाते, जे अतिशय नयनरम्य दिसते.

• भाविकांचा उत्साह: रिंगण सोहळ्यादरम्यान वारकऱ्यांचा उत्साह शिगेला पोहोचलेला असतो. विठ्ठल नामाच्या गजरात आणि टाळ-मृदंगाच्या गजरात हा सोहळा अविस्मरणीय ठरतो.

पालखी दर्शन

आषाढी एकादशीच्या आदल्या दिवशी विविध संतांच्या पालख्या पंढरपुरात दाखल होतात. या पालख्यांचे दर्शन घेणे हा वारकऱ्यांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा क्षण असतो.

• मुख्य पालख्या: संत ज्ञानेश्वर महाराज (आळंदी), संत तुकाराम महाराज (देहू), संत सोपानकाका (सासवड), संत मुक्ताबाई (मुक्ताईनगर), संत निवृत्तीनाथ (त्र्यंबकेश्वर), संत एकनाथ महाराज (पैठण) या प्रमुख संतांच्या पालख्या पंढरपुरात येतात.

• चंद्रभागेत स्नान: पंढरपुरात पोहोचल्यावर अनेक वारकरी चंद्रभागा नदीत पवित्र स्नान करतात. चंद्रभागेचे पाणी विठ्ठलाच्या चरणांना स्पर्श करून जाते अशी त्यांची श्रद्धा आहे.

• पालखी सोहळा: आषाढी एकादशीच्या दिवशी सर्व प्रमुख पालख्या विठ्ठल मंदिराभोवती प्रदक्षिणा करतात. हे दृश्य भक्ती आणि एकोपा दर्शवणारे असते.

मंदिराला सजवलं जातं

आषाढी एकादशीनिमित्त पंढरपूरच्या विठ्ठल रुक्मिणी मंदिराला विशेष रितीने सजवले जाते.

• फुलांची सजावट: मंदिराला आकर्षक फुलांनी सजवले जाते. देशभरातून विविध प्रकारची फुले आणली जातात आणि त्यातून सुंदर कलाकृती साकारल्या जातात.

• रोषणाई: रात्रीच्या वेळी मंदिर दिव्यांच्या रोषणाईने उजळून निघते. यामुळे मंदिराला एक वेगळीच शोभा येते.

• स्वच्छता आणि पावित्र्य: एकादशीपूर्वी आणि एकादशीच्या दिवशी मंदिराची विशेष स्वच्छता केली जाते, जेणेकरून भाविकांना शुद्ध आणि पवित्र वातावरणात दर्शन घेता येईल.

• राजकीय उपस्थिती: आषाढी एकादशीला मुख्यमंत्र्यांच्या हस्ते विठ्ठलाची शासकीय महापूजा केली जाते. या पूजेला उपस्थित राहण्याची अनेक भाविकांची इच्छा असते, कारण त्यांना विठ्ठलासोबतच मुख्यमंत्र्यांच्या हस्ते पूजा करण्याचा मान मिळतो.