गोवा: देशाच्या किनारी राज्य गोव्यासाठी दोन तारखांना विशेष महत्त्व आहे, जे जगभरातील पर्यटकांना आकर्षित करते. या तारखा प्रथम 19 डिसेंबर आणि दुसरी 30 मे आहेत. या दोन सामान्य तारखा नाहीत. या तारखा गोव्याच्या मुक्तीपासूनची प्रगती आणि प्रगती दर्शवतात. 19 डिसेंबर 2022 रोजी गोवा मुक्तीला 61 वर्षे पूर्ण होत आहेत.

19 डिसेंबर 1961 ही तारीख भारताच्या स्वातंत्र्यापर्यंत पोर्तुगीजांच्या ताब्यात असलेल्या गोव्याच्या स्वातंत्र्याची कहाणी सांगते. तर, दुसरी तारीख 30 मे 1987 ही गोवा भारतीय संघराज्याचे पूर्ण विकसित राज्य म्हणून स्थापन झाली.

(Goa became independent on 19th December, yet 30th May is the founding day)

हा दिवस गोव्याचा स्थापना दिवस म्हणून साजरा केला जातो. पण गोवा मुक्तीपासून भारतात पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळण्यास 14 वर्षांचा कालावधी का लागला आणि या काळात गोव्याला कोणाच्या अधीन केले गेले, हा एक प्रश्नचिन्ह आहे? चला तर मग जाणून घेऊया गोपांचल ते आधुनिक गोवा असा रंजक प्रवास आणि 14 वर्षांच्या प्रतिक्षेमागची रंजक कहाणी?

गोवा हे क्षेत्रफळानुसार भारतातील सर्वात लहान आणि लोकसंख्येनुसार चौथे सर्वात लहान राज्य आहे. सुंदर समुद्रकिनारे आणि प्रसिद्ध स्थापत्यकलेसाठी गोवा जगभर प्रसिद्ध आहे. 1961 पूर्वी गोवा ही पोर्तुगालची वसाहत होती. पोर्तुगीजांनी गोव्यावर सुमारे 450 वर्षे राज्य केले. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, जेव्हा पोर्तुगीजांना गोवा भारताच्या स्वाधीन करण्यास सांगितले गेले तेव्हा त्यांनी त्यास नकार दिला. परंतु भारताने 19 डिसेंबर 1961 रोजी ऑपरेशन विजयच्या माध्यमातून गोवा मुक्त केला आणि दमण आणि दीव यांचे विलिनीकरण करून केंद्रशासित प्रदेश तयार केला.

भूगोल आणि पौराणिक इतिहास

गोवा हे भारतीय द्वीपकल्पाच्या पश्चिम किनार्‍यावर वसलेले आहे. त्याच्या उत्तरेला तेरेखोल नदी वाहते जी गोव्याला महाराष्ट्रापासून वेगळे करते. याला दक्षिणेला कर्नाटकातील उत्तरा कन्नड जिल्हा, पूर्वेला पश्चिम घाट आणि पश्चिमेला अरबी समुद्र आहे. पणजी, मडगाव, वास्को, म्हापसा आणि फोंडा ही राज्यातील प्रमुख शहरे आहेत. राज्यात 1,424 चौरस किलोमीटरपेक्षा जास्त क्षेत्रफळ असलेल्या घनदाट जंगले आहेत. भारतीय संस्कृतीच्या अनेक पौराणिक ग्रंथांमध्ये गोव्याचा उल्लेख आढळतो. महाभारताच्या वेळी दक्षिण कोकणातील गोव्याचे वर्णन गोपराष्ट्र म्हणजेच गोपालकांचा देश असे केले जाते. इतर अनेक संस्कृत श्लोक आणि धार्मिक ग्रंथांमध्ये याचा उल्लेख गोमांचल, गोपाकापटम, गोपकेपुरी, गोपुरी, गोराष्ट्र आणि गोमंतक इत्यादी अनेक नावांनी आढळतो.

गोव्याचा राजकीय इतिहास

गोव्याचा सुरुवातीचा राजकीय इतिहास पाहिला तर तो सातवाहन साम्राज्याचा एक भाग होता. त्यानंतर कदंब, मालखेड येथील राष्ट्रकूट, चालुक्य आणि सिलाहार घराण्यांनी राज्य केले. 14 व्या शतकाच्या शेवटी यादवांचे साम्राज्य संपुष्टात आले आणि दिल्लीतील खिलजी घराणे येथे राज्य करू लागले. KnowIndia.org नुसार, वास्को द गामा आणि त्यानंतर अनेक पोर्तुगीज प्रवासी 1498 मध्ये भारतात सागरी मार्ग शोधत असताना भारतात पोहोचले. 1510 मध्ये अल्फोन्सो डी अल्बुकर्क याने विजयनगर सम्राटाच्या मदतीने गोव्यावर आक्रमण करून ते ताब्यात घेतले.

गोवा मुक्ती आणि स्थापना दिवस

15 ऑगस्ट 1948 रोजी भारत स्वतंत्र झाल्यानंतरही गोवा पोर्तुगीजांच्या ताब्यात राहिला. पण, पोर्तुगीज राज्यकर्ते गोव्याच्या आकांक्षा पूर्ण करू शकले नाहीत. भारत सरकारच्या अनेक विनंती करूनही पोर्तुगीज राजी झाले नाहीत, तेव्हा ऑपरेशन विजय सुरू करण्यात आले. गोवा अखेर 19 डिसेंबर 1961 रोजी मुक्त झाला आणि दमण आणि दीवसह केंद्रशासित प्रदेश बनवण्यात आला. तथापि, नंतर 30 मे 1987 रोजी गोव्याला पूर्ण राज्याचा दर्जा देण्यात आला आणि दमण आणि दीव हे स्वतंत्र केंद्रशासित प्रदेश बनवण्यात आले. तेव्हापासून 30 मे हा गोवा मुक्ती दिन म्हणून साजरा केला जातो. स्थापनेनंतर पणजीला गोव्याच्या राजधानीचा दर्जा आणि कोकणी भाषेला राजभाषा म्हणून मान्यता देण्यात आली.

गोव्याबद्दल महत्वाची माहिती

• भात हे गोव्याचे मुख्य अन्न पीक आहे. याशिवाय कडधान्ये, नाचणी व इतर काही खाद्य पिके घेतली जातात.

• गोव्यात नारळ, काजू, सुपारी आणि ऊस या पिकांसह अननस, आंबा आणि केळी देखील पिकतात.

• गोव्यातील सर्व गावांचे विद्युतीकरण करण्यात आले असून 100% विद्युतीकरणाचे उद्दिष्ट साध्य करण्यात आले आहे.

• गोव्यात लघुउद्योगांची संख्या 7,110 आहे आणि 20 औद्योगिक संकुले आहेत. राज्यातील खनिज उत्पादनांमध्ये फेरो मॅंगनीज, बॉक्साईट, लोह-खनिज इत्यादींचा समावेश होतो.

• मत्स्यव्यवसायाला राज्यात महत्त्वाचे स्थान आहे, कारण लोकसंख्येच्या 90 टक्के म्हणजे सुमारे एक लाख लोक मत्स्य व्यवसायात कार्यरत आहेत.

• गोव्यातील सात प्रमुख नद्या झुआरी, मांडोवी, तेरेखोल, चापोरा, गालगीबाग, कुंबरजुआ कालवा, तळपोना आणि साल आहेत.

• गोव्यातील राष्ट्रीय महामार्गांची लांबी 264 किमी आहे आणि प्रांतीय महामार्गांची लांबी 279.4 किमी आहे.

गोव्याची पर्यटन स्थळे

• कोलवा, कळंगुट, वागतोर, बागा, हरमल, अंजुना आणि मिरामार समुद्रकिनारे ही गोव्यातील महत्त्वाची पर्यटन स्थळे आहेत.

• बॅसिलिका ऑफ बॉम जीझस आणि ओल्ड गोव्यातील से-कॅथेड्रल चर्च; कवलेम, मर्डोल, मंगेशी आणि बांदोरा ही मंदिरेही महत्त्वाची ठिकाणे आहेत.

• अगुडा, तेरेखोल, चापोरा आणि काबो डी रामा किल्ले; नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध दूधसागर आणि हरवलेम धबधबा आणि मेम सरोवर.

• गोव्यात बोंडला, कोटीगाव आणि मोलेम वन्यजीव उद्यान, भगवान महावीर अभयारण्य आणि चोराव येथील डॉ. सलीम अली पक्षी उद्यान यांसारखी समृद्ध वन्यजीव उद्याने आहेत, ज्यांचे एकूण क्षेत्रफळ ३५४ चौरस किलोमीटर आहे.

• गोव्याचे क्षेत्रफळ 3,702 चौरस किलोमीटर आणि लोकसंख्या सुमारे 1.5 दशलक्ष आहे.

गोव्याला कसे पोहोचायचे

• रस्त्याच्या व्यतिरिक्त, गोवा कोकण रेल्वेमार्गे मुंबई, मंगळूर आणि तिरुवनंतपुरमशी जोडलेले आहे.

• या मार्गावर अनेक हाय-स्पीड गाड्या चालतात, जे या मार्गाला भारतातील अनेक प्रमुख शहरांशी जोडतात.

• हवाई प्रवाशांसाठी, मुंबई, दिल्ली, तिरुवनंतपुरम, कोची, चेन्नई, अगाट्टी आणि बंगलोर येथून गोव्यातील दाबोलिम विमानतळावर नियमित उड्डाणे आहेत.