तेनसिंग रोद्गीगिश

करोना काळ हा माणसाला खूप काही शिकवून गेला. अनेक गोष्टी अंतर्बाह्य बदलून गेला. आपत्ती ही जशी विध्वंस माजवते तशीच ती नवे काही तरी शोधायलाही प्रवृत्त करते. २०२०साली एक शोधनिबंध प्रकाशित झाला ज्यात अनुवांशिक वंशपरंपरा आणि कोविड-१९ यांचा संबंध तपासण्याचा प्रयत्न झाला.

हा अभ्यास आपण कोकणी लोकांच्या संभाव्य अनुवांशिक मूळ शोधण्यासाठी विचारात घेऊ. अनेकांना वंशपरंपरेविषयीची ही आसक्ती अनावश्यक वाटते, कारण शेवटी वंशपरंपरा म्हणजे ‘जात’ असा अर्थ काढला जातो.

आम्ही सातत्याने हे सांगितले आहे की हे दोन्ही संकल्पना पूर्णपणे भिन्न आहेत. जात ही मुळात उच्चनीचता व विभाजन करणारी संकल्पना आहे आणि वंशपरंपरा आपल्याला वस्तुनिष्ठरीत्या विविध समूहांशी जोडते, म्हणून ती एकत्र सांधणारी संकल्पना आहे.

हा अनुवांशिक अभ्यास - माझ्या माहितीप्रमाणे असल्या प्रकारचा पहिला - राणजित दास आणि सुदीप घाटे, येणपोया रिसर्च सेंटर, मंगळुरू, कर्नाटक यांनी केला आहे, आणि तो ५ एप्रिल २०२० रोजी प्रकाशित झाला. (संदर्भ : दास आणि घाटे, २०२० : इन्क्वेस्टिगेटिंग द लाइकली असोसिएशन बिटवीन जेनेटिक ऍन्सेस्ट्री अँड कोविड-१९ मॅनिफेस्टेशन,

https://doi.org/10.1101/2020.04.05 .20054627). हा अभ्यास प्राथमिक स्तरावरील असल्याने त्याला काही मर्यादा आहेत. यात काढलेल्या निष्कर्षांवर अधिक संशोधन होणे आवश्यक आहे.

तसेच, तो सार्वजनिकरीत्या उपलब्ध असलेल्या डेटावर आधारित आहे; आणि विविध वंशपरंपरेतील कोविड-१९ रुग्णांच्या वैयक्तिक जनुकीय-क्रमवारीच्या विश्लेषणावर बेतलेला नाही. या अभ्यासासाठी जनुकीय (जीनोम) डेटा अमेरिकेतील डॉ. डेव्हिड राईक यांच्या लॅब, हार्वर्ड मेडिकल स्कूल येथून घेण्यात आला;

अंतिम डेटासेटमध्ये जगभरातील १०,२१५ प्राचीन व आधुनिक जीनोम आणि ५,९७,५७३ एकेरी न्यूक्लियोटाइड बहूरूपता(सिंगल न्यूक्लियोटाइड पॉलिमॉर्फिझम्स-एसएनपी) यांचा समावेश होता. मर्यादा असूनही हा अभ्यास लक्षवेधी आहे, कारण तो कोणताही सामाजिक, राजकीय किंवा व्यावसायिक पक्षपात ज्यांच्याजवळ नाही अशा अनुवंश तज्ज्ञांनी केला आहे.

आता आपल्या दृष्टीने महत्त्वाच्या गोष्टीकडे वळूया - आपण हा अभ्यास कोकणी लोकांच्या जातीय संरचनेच्या संदर्भात पाहणार आहोत. कोकणी लोकांमध्ये पश्चिम युरेशिया, आग्नेय आशिया आणि दक्षिण आशियातील शिकारी-संकलक वंशरेखा यांच्यातील स्थलांतरित जनुक-साठ्यांमधील दीर्घ आणि गुंतागुंतीच्या मिश्रणाचा इतिहास दिसतो.

आता या संज्ञा आपण आतापर्यंत ज्या संदर्भात पाहिल्या आहेत, त्यांच्याशी - म्हणजे आफ्रिकेबाहेर आलेल्या पहिल्या आधुनिक मानवांचे ते वंशज जे सुमारे ६०,००० ते ४०,००० इ.स.पू. भारतात पोहोचले - जोडूया.

त्यांना प्राचीन दक्षिण आशियाई पूर्वज (एएएसआय - एशियन एन्सेस्ट्रल साउथ इंडियन्स) असे म्हणतात. हे लोक कदाचित भारताच्या आग्नेय टोकावर आणि श्रीलंकेत आढळणाऱ्या वेटुवन किंवा वेदार लोकांचे पूर्वज असावेत, आणि कदाचित त्यांच्यापासून पुढे आजच्या तमिळ लोकांचेही. सध्या तरी कोकणात किंवा विस्तारित सह्याद्रीपलीकडील बृहद्कोकणात) अशा सुरुवातीच्या मानवांच्या वस्तीचा कोणताही पुरावा मिळालेला नाही.

कदाचित ते नंतरच्या स्थलांतरांच्या लाटांनी बाहेर ढकलले गेले असावेत. पश्चिम आशिया (इराण इ.) आणि मध्य आशियाई प्रदेशातून ८,००० इ.स.पू. ते २,००० इ.स.पू. दरम्यान स्थलांतर केलेले लोक, हे मिळून अनुवांशिक उत्तर भारतीय (एएनआय - एन्सेस्ट्रल नॉर्थ इंडियन) म्हणून ओळखले जातात. पश्चिम आशियातून स्थलांतरित झालेल्यांना आपण क्षत्रिय, आणि मध्य आशियातील प्रदेशांमधून आलेल्यांना ब्राह्मण असे म्हटले आहे.

एएएसआय आणि एनआयमधील क्षत्रिय घटक यांच्या संमिश्रणातून अनुवांशिक दक्षिण भारतीय (एएसआय - एन्सेस्ट्रल साउथ इंडियन) वंशपरंपरेचा जन्म झाला; याला आपण दख्खनचे क्षत्रिय असे संबोधले आहे. दरम्यान, भारतीय उपखंडात अजून दोन वंशपरंपरा आल्या - अनुवांशिक तिबेटो-बर्मन (एटीबी) आणि अनुवांशिक ऑस्ट्रो-एशियाटिक(एएए).

या दोन्ही वंशांचा उगम आग्नेय आशिया आणि चीन येथून, भारत-चीन-म्यानमार सीमेजवळील ईशान्य सीमेवरून सुमारे ६,००० इ.स.पू. झालेल्या स्थलांतरातून झाला असावा. या लोकांना आपण किरात असे संबोधले आहे.

किरात आणि एएनआयमधील क्षत्रिय घटक यांच्या मिश्रणातून एएए वंशपरंपरेचा उदय झाला असावा. कोकणी समाजात मात्र आपल्याला किरात वंशाचा ठसा फारसा दिसत नाही, केवळ एका विशिष्ट समाजात - काठियावाडी क्षत्रिय - हा घटक आढळतो. म्हणूनच, कोकणी लोकसंख्येत चार प्रमुख वंशपरंपरा आढळतात :

एएएसआय, एएनआय(क्षत्रिय), एएनआय(ब्राह्मण) आणि एएएस(काठियावाडी क्षत्रिय). आता कोविड-१९ या वंशपरंपरांचा असलेला संबंध पाहूया. पूर्व आशियाई आणि ईशान्य भारतीय लोकांमध्ये, ज्यांच्यात एटीबी वंशपरंपरा प्रमुख आहे, त्यांच्या जनुकांमधील साम्य हे कदाचित त्या प्रदेशातील कोविड-१९ प्रकरणांची तुलनेने कमी संख्या असण्यामुळे असू शकते.

संशोधन सादर केलेल्या तारखेला - अरुणाचल प्रदेश व मिझोरममध्ये प्रत्येकी एक प्रकरण, आणि मणिपूरमध्ये दोन प्रकरणे नोंदली गेली होती. लडाख प्रदेशात, जिथे एटीबी वंशपरंपरा प्राबल्यात आहे, तिथे मृत्यू-ते-आरोग्यलाभ गुणोत्तर शून्य (०) आहे - म्हणजे आतापर्यंत संक्रमित सर्व रुग्ण पूर्णपणे बरे झाले आहेत.

त्याउलट, जम्मू आणि काश्मीरमध्ये, जिथे एएनआय वंशाचा भाग प्रमुख आहे, तेथे हे गुणोत्तर ०.५ इतके अधिक आहे. याव्यतिरिक्त, ज्या भारतीय राज्यांमध्ये मूळ आदिवासी लोकसंख्या मोठ्या प्रमाणात आहे, आणि जिथे एएएए वंशपरंपरा किंवा एएएसआय संबंधित वंशपरंपरा प्रचलित आहे - उदा. छत्तीसगड, झारखंड आणि ओरिसा - तिथे त्या काळपर्यंत कोविडशी संबंधित एकही मृत्यू नोंदला गेला नव्हता.

यावरून असा संकेत मिळतो की एएएए आणि एएएसआय वंशपरंपरा असलेले दक्षिण आशियाई लोक कदाचित कोविड-१९मुळे तुलनेने कमी प्रभावित झाले असावेत. सुमारे १२% एएनआय आणि एएसआय वंशाचे लोक माइटोकॉन्ड्रियल हॅप्लोग्रुप यूमध्ये मोडतात - हा समूह युरोपीय मेसोलिथिक शिकारी-संकलक (डब्ल्यूएचजी - वेस्टर्न हन्टर गॅदरर) लोकांकडून आलेला आहे (ब्राह्मण).

या घटकाचा कोविड-१९शी संबंध असण्याची शक्यता आहे, आणि त्यामुळे डब्ल्यूएचजी वंशपरंपरेचा मोठा भाग असलेल्या दक्षिण आशियाई लोकांमध्ये कोविड-१९चे परिणाम अधिक गंभीर झाले असावेत. एकूण पाहता, दक्षिण आशियातील कोविड-१९चे स्वरूप हे युरोप आणि पूर्व आशिया यांतील स्थितीच्या मधोमध आहे, असे दिसते.

हे निष्कर्ष एसीई२ जनुकातील ऍलील वारंवारतेच्या अलीकडील निष्कर्षांद्वारे अधोरेखित होते - कारण दक्षिण आशियाई लोकांमध्ये या जनुकांचे प्रमाण पूर्व आशियाई आणि युरोपीय लोकांमधील प्रमाणाच्या मधोमध आहे. हेच एसीई२ जनुक म्हणजेच भविष्यातील नवीन कोरोना विषाणूसाठी संभाव्य रिसेप्टर असल्याचे मानले गेले आहे. जात ही एक कृत्रिम सामाजिक रचना आहे - जी एक किंवा अधिक समुदायांनी स्वतःभोवती उर्वरित समाजाचे वर्गीकरण करण्यासाठी निर्माण केली. त्याउलट, वंशपरंपरा किंवा जनुक-आधारित जातीय वर्गीकरण हे नैसर्गिक घटक आहेत, जे वैज्ञानिक अभ्यासासाठी योग्य आणि मोजण्याजोगे आहेत.