Income Tax Return: देशाच्या प्रगतीसाठी सरकार जितके जबाबदार आहे तितकेच नागरिकही जबाबदार आहेत. ज्याप्रमाणे तुमचे उत्पन्न पगार, व्यवसाय किंवा इतर स्रोतांमधून येते, त्याचप्रमाणे सरकारचे सर्वात मोठे उत्पन्न करांमधून येते. प्रत्येक जबाबदार नागरिकाने आपल्या देशाच्या प्रगतीसाठी कर भरणे आवश्यक आहे.

आपण अनेकदा आपल्या घरातील वडीलधाऱ्यांकडून ऐकतो की, आपल्याला आयटीआर दाखल करायचा आहे, उद्या शेवटची तारीख आहे. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की हे आयटीआर काय आहे आणि तो भरणे का आवश्यक आहे आणि त्याचे फायदे काय आहेत?

जर तुम्हालाही अशा सर्व प्रश्नांची उत्तरे हवी असतील तर ही बातमी तुमच्यासाठी महत्त्वाची आहे. या बातमीच्या माध्यमातून आपण आयटीआर म्हणजे काय आणि किती प्रकारचे आयटीआर फॉर्म असतात तसेच, वेळेवर आयटीआर भरणे का महत्त्वाचे आहे याविषयी सविस्तरित्या जाणून घेणार आहोत...

आयटीआर म्हणजे काय?

काहीही जाणून घेण्यापूर्वी, तुम्हाला हे आयटीआर काय आहे हे माहित असले पाहिजे. खरंतर, आयटीआरचे पूर्ण नाव 'इन्कम टॅक्स रिटर्न' आहे. आयटीआर हा एक फॉर्म आहे जो एखाद्या व्यक्तीला भारताच्या आयकर विभागाकडे सादर करावा लागतो. त्यामध्ये व्यक्तीच्या उत्पन्नाची आणि वर्षभरात त्यावर देय असलेल्या कराची माहिती असते. आता आपण उत्पन्नाबद्दल बोलूया, उत्पन्न म्हणजे काय? आयकर विभागाच्या मते, ज्या व्यक्तीचे उत्पन्न पगार, व्यवसाय, घर मालमत्ता, भांडवली नफा, लाभांश, ठेवींवरील व्याज, रॉयल्टी उत्पन्न, लॉटरी जिंकणे इत्यादी इतर स्रोतांमधून येते त्यांना कर भरावा लागतो. तो आयटीआर दाखल करु शकतो.

आयटीआर का दाखल करायचा?

तुमच्या मनात हा प्रश्न येत असेल की, आपल्याला आयटीआर का भरावा लागतो? सरकारने असा नियम बनवला आहे की, जो कमाई करत आहे त्याने कर भरावा. कर भरणे हे एका जबाबदार नागरिकाचे कर्तव्य आहे. जर तुम्ही कर भरला नाही तर सरकार विकासाची कामे कशी करणार? या कराशी संबंधित सर्व खाती आयकर विभाग सांभाळतो. जर तुम्ही कर (Tax) भरला नाही आणि कर चुकवला तर तुम्हाला ईडी आणि सीबीआय बद्दल माहिती असेल जे छापे टाकतात आणि कराद्वारे वाचवलेले पैसे वसूल करतात. मग तुमचे पैसेच बुडत नाहीत तर तुम्ही तुरुंगातही जाता.

आयटीआर फॉर्मचे किती प्रकार आहेत?

तुमचे उत्पन्न कोणत्याही स्रोतातून आले तरी तुम्हाला कर भरावा लागेल. येथे तुम्हाला हे माहित असणे आवश्यक आहे की उत्पन्नाच्या प्रत्येक वेगवेगळ्या स्रोतासाठी आयकर विभागाकडे वेगवेगळे आयटीआर फॉर्म आहेत. आयकर विभागाने 7 प्रकारचे आयटीआर फॉर्म निर्धारित केले आहेत - आयटीआर-1, आयटीआर-2, आयटीआर-3, आयटीआर-4, आयटीआर-5, आयटीआर-6, आयटीआर-7. हे सर्व फॉर्म करदात्याच्या उत्पन्नाच्या रकमेवर आणि करदात्याच्या प्रकारावर अवलंबून असतात.

कोणता फॉर्म कोणासाठी?

आयटीआर-1: हा फॉर्म दरमहा पगार घेणाऱ्या पगारदार व्यक्तींसाठी आहे. हा फॉर्म कोणत्याही निवासी व्यक्तीद्वारे (Hindu Undivided Family) दाखल केला जाऊ शकतो ज्यांचे उत्पन्न 50 लाख रुपयांपर्यंत आहे. हे 50 लाख रुपये पगारातून किंवा पेन्शनमधून, घराच्या मालमत्तेतून किंवा बँक खात्यातून मिळालेल्या व्याजातून येतात तेव्हा त्यात समाविष्ट केले जाऊ शकतात. याशिवाय, शेतीतून मिळणारे 5000 रुपयांपर्यंतचे उत्पन्नही त्यात समाविष्ट करण्यात आले आहे.

आयटीआर-2: हा फॉर्म अशा व्यक्ती आणि एचयूएफ (Hindu Undivided Family) द्वारे दाखल केला जातो जे आयटीआर-1 फॉर्म दाखल करण्यास पात्र नाहीत. जेव्हा तुमचे उत्पन्न व्यवसाय किंवा व्यावसायिक उत्पन्नातून येत नाही तेव्हा हा फॉर्म वापरला जातो. जर तुमचे उत्पन्न 50 लाख रुपयांपेक्षा जास्त असेल तर तुम्ही हा फॉर्म वापरु शकता. जर तुम्हाला इक्विटी शेअर्स, म्युच्युअल फंड किंवा मालमत्ता विकून उत्पन्न मिळाले असेल, तर तुम्हाला आयटीआर-2 फॉर्म भरावा लागेल. एवढेच नाही तर, जर तुमची परदेशात मालमत्ता असेल किंवा तुम्ही परदेशात कोणत्याही कंपनीचे संचालक असाल तर अशा परिस्थितीतही तुम्हाला आयटीआर-2 फॉर्म भरावा लागेल. याव्यतिरिक्त, तुम्हाला VDAs (क्रिप्टोकरन्सी, NFTs, इ.) च्या विक्री/हस्तांतरणातून उत्पन्न मिळते.

आयटीआर-3: हा फॉर्म व्यवसाय किंवा व्यवसायातून नफा आणि नफ्यामधून उत्पन्न असलेल्या व्यक्ती आणि एचयूएफ द्वारे दाखल केला जातो.

आयटीआर-4: हा फॉर्म निवासी व्यक्ती, एचयूएफ आणि फर्म्स (एलएलपी व्यतिरिक्त) यांनी कलम 44 एडी, 44एडीए किंवा 44एई अंतर्गत दाखल केला आहे जे 50 लाख रुपयांपर्यंत एकूण उत्पन्न असलेले रहिवासी आहेत आणि ज्यांचे उत्पन्न व्यवसाय किंवा व्यवसायातून येते.

आयटीआर-5: हा फॉर्म व्यक्ती किंवा एचयूएफ किंवा कंपनी वगळता कोणीही दाखल करु शकतो. जसे की फर्म्स, एलएलपी, असोसिएशन ऑफ पर्सन (एओपी), बिझनेस ट्रस्ट, इन्व्हेस्टमेंट फंड. इत्यादी...

आयटीआर-6: ज्या कंपन्या आयटीआर 7 अंतर्गत रिटर्न दाखल करु शकत नाहीत त्यांच्यासाठी हा फॉर्म आहे.

आयटीआर-7: धर्मादाय किंवा धार्मिक ट्रस्ट असलेल्या कंपन्या, राजकीय पक्ष, वृत्तसंस्था किंवा कायद्यात प्रदान केलेल्या तत्सम संस्थांसह व्यक्ती हा फॉर्म भरु शकतात.