गोव्यातील रंगीत घरांची गोष्ट

पोर्तुगीज (Portuguese) पूर्वकाळात गोव्याची (Goa) घरे कोकणातल्या घरासारखी अंगणात आतल्या बाजूने दरवाजा असलेली आणि लहान खिडक्या असलेली होती. दिवसभर शेतात किंवा उघड्यावर राबून नको झाल्यावर लहान खिडक्या असलेल्या घरात डोळ्यांना निवांतपणा यायचा. पोर्तुगीज काळात ख्रिश्चन समुदाय युरोप आणि इतरत्र निर्भिडपणे पोहोचला. जेव्हा हे लोक जग फिरून पुन्हा गोव्यात आले तेव्हा त्यांनी ह्या दुसऱ्या जगातल्या कल्पना आपल्याबरोबर आणल्या आणि वेगवेगळ्या ठिकाणच्या रचना सौंदर्यपूर्णरीत्या स्वीकारल्या. पण ह्या मंडळींनी आपली मुळे पूर्णतया सोडून दिली नाहीत. तो एक सांस्कृतिक मिलाप होता. त्याचा परिणाम घरांच्या रचनेवरही झाला. घरातल्या अंगणात आतल्या बाजूने उघडणारे दरवाजे हळूहळू रस्त्याच्या दिशेने उघडू लागले. घरांना बाल्कनी आल्या.

या बाल्कनीत आता माणसे बसलेली रस्त्यावरच्या लोकांना दिसू लागली. स्वयंपाक घरातच अडकलेल्या स्त्रीला (आपल्या पुरुषांबरोबरच का होईना) आपल्या घरातच मोकळा अवकाश मिळाला. ही जागा आता विशेष सजवली जाऊ लागली. भरदार खांब आले. घराच्या पायऱ्या घराच्या मालकाचे सामाजिक स्थान सांगू लागल्या. रुबाबदार पायऱ्या आणि त्यांची संख्या हे श्रीमंतीचं लक्षण मानलं जाऊ लागलं.

पोर्तुगालमध्ये असलेल्या खिडक्यासारख्या या घराच्या खिडक्याही हळूहळू या घरात चपखल येऊन बसल्या. पूर्वी सर्वसमान दिसणाऱ्या घरांना आता वेगवेगळी ओळख मिळू लागली. घराचे खांब, खिडक्या, व्हरांडे अधिकाधिक सुशोभित होऊ लागले. खिडक्यांच्या वर बसवलेला छपरी आडोसा ही गोव्याच्या घरांचे वैशिष्ट्य आहे. मंगलोरी नळ्यांच्या वापराने खिडक्याना आणि पर्यायाने घराना देखणेपण आले.

नाट्यपूर्ण आणि गडद रंग हे गोव्याच्या ख्रिश्चन घरांचे आणखीन एक प्रभावी वैशिष्ट्य ठरले. अगदी सुरुवातीच्या काळात नैसर्गिक डाय वापरून मिळवलेल्या रंगानी या घरांना रोमांचकता दिली. पोर्तुगीज काळात रंगांच्या वैयक्तिक आवडीनिवडीवर अर्थातच मर्यादा होती, पण घर रंगवल्याविण राहिले तर दंड होऊ शकत होता. अशी फारच कमी घरे होती जी एकाच रंगाने हुबेहूबपणे रंगवली जात असत.

पोर्तुगीज काळात पांढऱ्या रंगाने घरे रंगवायची नाही हा अलिखित नियम होता कारण फक्त चर्च आणि चॅपल आणि पांढऱ्या रंगाने रंगवले जात असे. गोव्यातल्या ख्रिश्चन समुदायाने हे नियम मानून घेतले होते. हिंदू समाजानेसुद्धा घराच्या रंगांचे हे देखणेपण आणि वेगळेपण स्वीकारायला सुरुवात केली आणि एका आगळ्या शेजार-स्पर्धेतून गोव्यातील घरे वेगळ्या प्रकारे रंगीत होत गेली.