Som Yag Yadnya 2023: यज्ञ का करतात?

Som Yag Yadnya Festival 2023 in Goa | सोम याग यज्ञ उत्सव २०२३

- डॉ. पुरुषोत्तम राजीमवाले (एमडी आयुर्वेद)

अग्निच्या माध्यमातून ईश्वररूपी पंच महाभौतिक निसर्गातील सर्व तत्वांची उपासना म्हणजे 'यज्ञ' होय. संस्कृतोद्भव वैदिक मंत्रोच्चारासह औषधी घटकांचे ज्वलन करून आपल्या ठायीच्या स्व-चैतन्याचे वैश्विक चैतन्याशी एकीकरण साधण्याचा मार्ग म्हणजेच यज्ञ. मूळ यजधातू पासून निर्मित 'यज्ञ' चा अर्थ अर्चना वा उपासना करणे असा होतो. ऋग्वेदाचा पहिला शब्द हा अग्नि आहे.

नतस्य प्रतिमा अस्ति ।

ईश्वर चैतन्याचे प्रतिमा स्वरूप निर्माण करणे अवघड आहे. वेदांनी ईश्वर तत्वाला उर्जा, ज्ञान व प्रकाश स्वरुप मानळे आहे. ईश्वर ही एक ज्ञानमयी उर्जा असून ती सृष्टीच्या अणू-रेणूमध्ये उपस्थित आहे, असे वेदांचे सांगणे आहे.

ईशावास्यमिदं सर्व ।

सर्व चर व अचर सृष्टी ईश्वर उर्जेतूनच निर्माण झाली आहे.

पंचमहाभौतिक सृष्टीतील निसर्गालाच त्यामुळे वेदांनी ईश्वरत्व दिले आहे. निसर्गातील उर्जेचे प्रमुख दोन स्त्रोत म्हणजेच आकाशात सूर्य व पृथ्वीवर अग्नि आहे त्यामुळे त्यांना ईश्वराचे प्रतिबिंब मानले जातात. निसर्ग तालचक्र या दोन्ही स्त्रोतांच्या माध्यमातून नियंत्रित केले जात असल्यामुळे सूर्य व अग्नि या दोन्ही तत्वांना ईश्वर सदृश्य सर्व उपाधी दिलेल्या आहेत.

जीवनदायक, प्रकाशदायक व रक्षाकर अशा गुणांमूळे अग्निच्या माध्यमातून ईश्वर चैतन्याशी एकरुपता साधता येते, असे वेदांनी प्रतिपादीत केले आहे.

अग्निमीळे पुरोहितमं । वेदांचा प्रमुख प्रतिपाद्य विषय यज्ञ किंवा अग्निउपासना आहे. असे भगवान श्रीकृष्ण गीतेत म्हणतात.

सह यज्ञा प्रजा सृष्टवा पुरोबाच्या प्रजापतिही :

यज्ञाच्या बरोबर परमात्माने जीवसृष्टीचे सृजन केले. यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्मानि प्रथमान्यासन्‌ ।

देवानी यज्ञाद्रारे अभ्निस्वरुप असलेल्या ईश्वर शक्तीची उपासना करून देवत्व प्राप्त केले.

यज्ञाच्या नित्य आचरणाने सृष्टीचे नित्यचक्र सुचारू रूपाने चालत राहून मानव व जीवसृष्टी सुखी व आरोग्यपूर्ण राहण्यास मदत होते. यज्ञाचा निसर्गाशी व प्राणाशी निकटचा संबंध आहे त्यामुळे यज्ञीय अग्निमध्ये मासांदिंचे ज्वलन केल्याने नकारात्मकता व विनाशाची वृत्ती निर्माण होते व नैसर्गिक औषधी वनस्पती इ.च्या ज्वलनाने सकारात्मकता, प्रसन्नता, सौमनस्य व पावित्र्य निर्माण होते.

परमसद्‌गुरु श्री गजानन महाराज यांनी १९६९ साली हजारो वर्षानंतर शुध्द वेदप्रतिपादित महासोमयागाचे शिवपुरी अक्कलकोट येथे आयोजन करून पुनश्च एकवार शुध्दीकर यज्ञपरंपरेचे पुनरुज्जीवन केले.

( लेखक हे गुरुमंदिर,बाळाप्पा मठ, अक्कलकोट व विश्व फाऊंडेशनचे अध्यक्ष आहेत. तसेच श्री गजानन महाराज, शिवपुरी, अक्कलकोट यांचे नातू आहेत)