Goa Diwali: पायाखाली कडू कारीट चिरडून होते गोव्यात दिवाळीची पहिली आंघोळ; नरकासूर दहन, त्रिपुरासूर-वध परंपरा आजही जिवंत

पणजी: गोव्याच्या अद्वितीय अश्या सांस्कृतिक क्षेत्रामध्ये, खोलवर रुजलेल्या परंपरा आणि चैतन्यशील सामुदायिक भावनेचा सन्मान करणारे उत्सव जल्लोषात साजरे करताना हे सण जिवंत होताना दिसतात. या सणांपैकी, तेजस्वी अशी दिवाळी आणि आनंदमय त्रिपुरारी पौर्णिमा एक विशेष स्थान धारण करतात.

या सणांमध्ये पौराणिक कथा, कलात्मकता आणि वारसा यांचे अनोख्या पद्धतीने मिश्रण पहायला मिळते. वाईटावर चांगल्याचा विजय, यावर केंद्रीत असलेले हे सण, गोव्याचा समृद्ध असा सांस्कृतिक वारसा व या देशभरातील परंपरांबद्दलचा वेगळा व मनमोहक दृष्टिकोन दर्शवितात.

दिवाळी

दिवाळीच्या दिवसांमध्ये, संपूर्ण गोवा गजबजलेला असतो, सर्व ठिकाणी नरकासुराच्या महाकाय प्रतिमा बनविण्यासाठी लगबग दिसते. कागद, बांबू आणि गवतापासून बनवलेल्या, या भव्य प्रतिमा राक्षसाला त्याच्या अत्यंत क्रूर रूपात चित्रित करण्यासाठी वेगवेगळ्या पद्धतीने सजवल्या जातात.

दिवाळीच्या पूर्वसंध्येला संपूर्ण गोव्यात श्रीकृष्ण विजयोत्सव साजरा केला जातो. रात्रीच्या उत्साही वातावरणात, नरकासुराच्या प्रतिमांची रस्त्यावरून मिरवणूक काढली जाते. राज्यभरात आयोजित नरकासुर वध स्पर्धांमध्ये स्थानिक तरुण उत्साहाने भाग घेतात. पहाटेच्या वेळी कलाकार भगवान कृष्णाची वेशभूषा साकारून, नरकासुर वधाची प्रतीकात्मक पद्धतीने आठवण करून देतात.

नरकासुराच्या पुतळ्याचे दहन म्हणजे अंधारावर प्रकाशाच्या शाश्वत विजयाची एक शक्तिशाली आठवण असते, ही भावना गोव्याच्या लोकांमध्ये खोलवर प्रतिध्वनीत होते. नरकासूर वध हे गोव्यासाठी अनोखे असले तरी, राज्यात दिवाळी पारंपारिक भव्यतेने साजरी केली जाते.

प्रतिमा दहन केल्यानंतर, घरे दिव्यांसह प्रकाशित केली जातात आणि आकाशकंदिलांनी (पारंपारिक कंदील) सजविली जातात, तर उत्साही रांगोळ्यांनी प्रवेशद्वारांना सजवले जाते. कुटुंबातील सदस्य नंतर प्रथागत अभ्यंगस्नान (विधीस्नान) करतात, त्यानंतर कारीट (कडू काकडी) ला प्रतीकात्मक मानून पायाखाली चिरडले जाते, जे वाईटाचा पराभव दर्शवतात.

विविध प्रकारचे फोव (पोहे), आंबाड्याची चटणी, चण्याची उसळ अशा विविध प्रकारचे पदार्थ करून, हा उत्सव सुरू असतो आणि सणाच्या उत्साहात भर घालतो.

गोव्यातील दिवाळी आकाशकंदीलांच्या रोषणाईने चिन्हांकित केली जाते, जी घरांच्या प्रवेशद्वारांना सजवते व उबदार ठेऊन सर्वांचे स्वागत करते. हे तयार केलेले सुंदर कंदील, बहुतेक वेळा दोलायमान सामग्रीचे बनलेले असतात. ते अंधार आणि अज्ञान दूर करणाऱ्या प्रकाशाचे प्रतीक आहेत.

लक्ष्मीपूजन पारंपारिकपणे दिवाळीच्या दिवशी किंवा दुसऱ्या दिवशी तिथीवर आधारून असते. यंदा हा उत्सव दिवाळीच्या दुसऱ्या दिवशी होणार आहे. लोक त्यांच्या घरात धार्मिक विधी करतात आणि देवी लक्ष्मीकडून समृद्धी व कल्याणासाठी आशीर्वाद मिळविण्यास प्रार्थना करतात.

दुकानमालक आणि व्यवसायिक देखील त्यांच्या आस्थापनामध्ये समृद्धी आणि यशाचा आशीर्वाद घेण्यास लक्ष्मीपूजन करतात. पूजनानंतर, शेजारी एकमेकांच्या घरी जाऊन, चिरमुले आणि मिठाई घेतात. यातून समुदायाप्रती भावना वाढते आणि उत्सवादरम्यान आनंदमय वातावरण होते, अशी प्रथा आहे.

दिवे आणि मिठाईच्या पलीकडे देखील, दिवाळीचा गोमंतकीयांसाठी सखोल अर्थ आहे. जो वाईटावर चांगल्याचा, अज्ञानावर ज्ञानाचा आणि अंधारावर प्रकाशाचा विजय होतो, याचे प्रतीक आहे.

त्रिपुरारी पौर्णिमा

दिवाळी हा दिव्यांचा सण म्हणून ओळखला जात असताना, गोव्याची त्रिपुरारी पौर्णिमा ही संकल्पना प्रकाश, पाणी आणि भक्ती यांच्याभोवती केंद्रित उत्सव आहे. कार्तिक महिन्याच्या पौर्णिमेच्या रात्री साजरा होत असलेला हा उत्सव, भगवान शिवाने त्रिपुरासुर या राक्षसाचा पराभव केलेला, त्याचे स्मरण करतो. विठ्ठलापूर साखळी येथील विठ्ठल रखुमाई मंदिराजवळ वाळवंटी नदीच्या काठी हा मोठ्या उत्साहात साजरा होतो.

त्रिपुरारी पौर्णिमेचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचा नेत्रदीपक नौका महोत्सव, जिथे स्थानिक समुदाय व भाविक सुंदरपणे सजवलेल्या नौका तयार करतात, त्या देवतांना प्रतीकात्मक अर्पण करण्यास नद्यांमध्ये तरंगतात. पाण्यावर प्रकाशाचे चमकणारे प्रतिबिंब, सोबत जप व प्रार्थनेमुळे वेगळे वातावरण तयार होते, जे भक्त आणि अभ्यागत दोघांनाही मोहित करते.

पारंपारिक उपक्रमांमध्ये वाळवंटी नदीत नौकानयन दिवे (दीप दान), आकाशात "सारंगा" म्हणून ओळखले जाणारे हस्तकलात्मक फुगे सोडणे, श्री विठ्ठल रखुमाईची पालखी मिरवणूक, आणि "त्रिपुरासुर-वध" सादरीकरण, या विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमांसोबत मंत्रमुग्ध करणाऱ्या नौकांच्या कार्यक्रमाचा यात समावेश आहे.

या महोत्सवात राज्यस्तरीय नौका स्पर्धा आयोजित केली जाते, ज्यात राज्यभरातून बनवलेल्या नौकांचे प्रदर्शन होते. गोवा सरकारचे पर्यटन विभाग, गोवा पर्यटन विकास महामंडळ (जीटीडीसी), कला आणि संस्कृती संचालनालय आणि राज्याच्या इतर सरकारी विभागांच्या सहकार्याने, स्थानिक दीपावली उत्सव समिती, विठ्ठलापूर यांच्यासोबत मिळून या कार्यक्रमाचे आयोजन केले जाते.

पर्यटन विभाग, त्रिपुरारी पौर्णिमेला राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय दोन्ही प्रकारच्या पर्यटकांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी आणि त्यांना या उत्सवाचे साक्षीदार बनविण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर प्रोत्साहन देते. त्रिपुरारी पौर्णिमा वाईटावर चांगल्याचा विजय आणि निसर्गाशी समरसतेचे महत्त्व यावर भर देते. तसेच गोव्याचे येथील नद्या आणि जलस्रोतांशी असलेले सखोल नाते दर्शवते.

दिवाळी आणि त्रिपुरारी पौर्णिमा हे सण, गोव्याच्या समृद्ध परंपरांचे दर्शन घडवतात, पौराणिक कथांना आनंददायी उत्सवांद्वारे जिवंत करतात. गोव्यातील नरकासूर मिरवणूक हा एक उत्साही देखावा आहे, येथे दरवर्षी स्थानिक आणि पर्यटकांची गर्दी असते.

प्रत्येक सण हा वेगवेगळ्या मार्गाने, अंधारावर प्रकाशाचा, वाईटावर चांगल्याचा विजय दर्शवितो आणि सांस्कृतिक मुळांशी समुदायाचे नाते साजरा करतो. मग तो श्री कृष्ण विजयोत्सव असो, नरकासुर प्रतिमांचे दहन असो, आकाशकंदीलांची रोषणाई असो किंवा वाळवंटी नदीवर प्रदीप्त अश्या तरंगणाऱ्या नौका असो, हे सर्व सण गोव्याच्या लोकांना उत्सव, चिंतन आणि भक्तीमध्ये एकत्र आणतात व त्याचबरोबर राज्याचा अद्वितीय सांस्कृतिक वारसा जिवंत ठेवतात.