तेनसिंग रोद्गीगिश
कॉक्स लिखित ‘डिस्ट्रिक्ट मॅन्युअल ऑफ नॉर्थ आर्कॉट’ यात कमान्ड कुरुंब प्रभूविषयी आणखी काही माहिती येते; बहुतांशी ती अनुमानांवर आधारित असल्याचे दिसते तरी ती महत्त्वाची आहे. कॉक्स लिहितात ‘द्राविड प्रदेशातील सर्वात प्राचीन आणि महत्त्वाचे वसाहती लोक कुरुंब असावेत.
सुरुवातीस त्यांना कोणताही शासक नव्हता, परंतु आंतरिक मतभेदांमुळे त्यांनी कमान्ड कुरुंब प्रभू नामक पुढारी, नेता निवडला. हा पल्लव म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या राजवंशाचा पहिला राजा होता. त्यांनी परदेशांसोबत सागरी व्यापारावर लक्षणीय भर दिला.
’ समुद्रकिनाऱ्यावर सापडलेल्या रोम आणि चीनच्या प्राचीन नाण्यांसोबतच पल्लव नाण्यांचे गवसल्यामुळे यास पुष्टी मिळते. कॉक्स स्पष्टपणे कोमांडु कुरुंब प्रभूला पल्लव राजवंशाचा पहिला राजा म्हणतात, आणि त्यामुळे कुरुंब व पल्लव यांच्यातील ठोस संबंध अधोरेखित होतो.
परंतु पल्लव राजवंशातील पहिल्या राजाबाबत ऐतिहासिक कागदपत्रांत वेगळेच नाव समोर येते. अय्यंगार आणि शास्त्री यांच्या म्हणण्यानुसार पहिले नाव शिहवम्मा, त्यानंतर शिवस्कंदवर्मन. (संदर्भ : अय्यंगार आणि शास्त्री, १९६० : द पल्लव्ज इन माजुमदार : अ कॉम्प्रिहेन्सिव्ह हिस्टरी ऑफ इंडिया, ३१५).
गोपालन यांच्या मते पहिले नाव बाप्पा देव, त्यानंतर शिवस्कंदवर्मन. (संदर्भ : गोपालन, १९२८ : हिस्टरी ऑफ द पल्लवाज ऑफ कांची, ३३) शिहवम्मा आणि बाप्पा देव हे दोघेही एकच व्यक्ती होते की नाही, हे आपल्याला माहीत नाही. मग कमान्ड कुरुंब प्रभू कोण होता?
तो कदाचित पल्लव राजवंशाचा पौराणिक संस्थापक असावा, ज्याने कुरुंबांना एकत्र करून चोलांना तोंड दिले असावे. एकीकडे पल्लव राजवंशाचे व्यापारी साम्राज्य दक्षिण-पूर्व आशिया व चीनपर्यंत, आणि दुसरीकडे रोमहद्दीपर्यंत पसरले होते. या उलट दुसरीकडे पाहू गेल्यास कुरुंब हे दख्खनचे प्रथम ‘वसाहतकार’ आहेत, ही दोन मते सहज जुळून येत नाहीत. म्हणून ही द्विधा स्थिती योग्य संदर्भात मांडणे आवश्यक आहे.
आपण म्हणणार आहोत त्यासाठी ठोस पुरावे आपल्या हातात नाहीत, आणि निश्चित काही म्हणणे शक्य नाही; म्हणून परिस्थितिजन्य पुरावे आणि संभाव्यतेच्या प्रमाणांवर आधारित एक गृहीतक आपण मांडतो.
आजवरच्या विश्लेषणावरून असे मानणे रास्त ठरेल, की वेदार हे अंदाजे इ.स.पू. ४०,००० च्या सुमारास भारतीय द्वीपकल्पात वस्ती करणाऱ्या ऍनाटॉमिकली मॉडर्न ह्यूमन्सचे सर्वात थेट वंशज होते. आपण असे गृहीत धरतो की त्यांची वस्ती संपूर्ण द्वीपकल्पभर पसरली होती, आणि विंध्याच्या उत्तरेकडे गंगा-सिंधू मैदानी भागातही वाढली होती.
ही स्थिती किती काळ टिकली, हे आपल्याला माहीत नाही. परंतु इतके मात्र माहीत आहे की इ.स.पू. ८,००० च्या सुमारास, जेव्हा निकट-पूर्व / इराणी वंशाचे लोक भारतीय उपखंडात वायव्य दिशेने आले, तेव्हापर्यंत ही परिस्थिती अस्तित्वात होती.
या समूहाला आपण ‘क्षत्रिय’ असे नाव दिले आहे. नंतर, इ.स.पू. ६,०००च्या सुमारास दक्षिण-पूर्व आशियाई व चीनी वंशाचे दुसरे लोक ईशान्य दिशेने उपखंडात आले; यांना आपण ‘किरात’ असे म्हटले आहे.
किरात लोकांनी द्वीपकल्पात कुठवर प्रवेश केला हे माहीत नाही; परंतु द्वीपकल्पात त्यांचा वंशानुक्रम विशेष स्पष्ट दिसत नाही. परंतु क्षत्रिय वंशानुक्रमाचे पुरावे ठोस स्वरूपात दिसतात. वर उल्लेखित क्षत्रिय हे वेदारांशी संकरित झाले असावेत, आणि त्यातून कुरुंब-किंवा आपण ज्यांना ‘कुर लोक’ म्हणतो - त्यांचा उदय झाला असावा.
वेदार आज द्वीपकल्पाच्या वरच्या भागात - म्हणजे दख्खन किंवा बृहत् कोकणात - जवळजवळ नगण्य आहेत. पुढील काही हजार वर्षांच्या कालावधीत कुरुंबांनी त्यांना आणि त्यांच्या वंशजांना दक्षिणेकडे ढकलले असावे.
वेदारांच्या वंशजांना आपण ‘तामिळ’ असे म्हणतो. परंतु वेदारांशिवाय तामिळ कोणता अन्य वंशानुक्रम बाळगतात का, हे आपल्याला ठाऊक नाही. पल्लव कथेत-(सुरुवातीच्या सामान्य युगात पल्लवांनी चोलांकडून कांची खेचून घेणे)-आपण पाहतो तो कुरुंब-तामिळ संघर्ष, हा क्षत्रियांच्या द्वीपकल्पातील दीर्घ मोहिमेचा परिपाक वाटतो; आणि ही मोहीम लष्करी असण्यापेक्षा आनुवंशिकच अधिक होती असे दिसते.
कुरुंब हे प्रत्यक्षात दख्खनचे ‘प्रथम वसाहतकार’ नसावेतही; परंतु त्यांच्या अंगी असलेला क्षत्रिय वंशानुक्रम - तोही अल्प प्रमाणात केवळ मातृकुलातून आलेला - पाहता, त्यांना तसे मानण्यात हरकत नाही.
इ.स.पू. ८,०००पासून सामान्य युगाच्या अगोदरच्या काही शतकांपर्यंतच्या दीर्घ कालावधीत, कुरुंब हे शिकारीपासून शेतकरी-गोपालक, पुढे संस्थाबांधणी करणारे, ते नेव्हिगेटर-व्यापारी, आणि पुढे समुद्रापार साम्राज्य उभारणारे म्हणून विकसित झाले असावेत. त्यांची नौकानयन-व्यापार-परदेशी साम्राज्य उभारणीची भूमिका आपण स्वतंत्रपणे पाहू; आत्ता आपण एक पाऊल मागे जाऊन त्यांची संस्थाबांधणीची भूमिका पाहूया. गावकरी व्यवस्थेचे उगमकर्ते कुरुंब असू शकतात का?
आपल्या दुसऱ्या ‘द शंकर-पार्वती लेक्चर(१९४४)’मध्ये सत्यनाथय्यर यांनी पल्लव आणि चोलांच्या इ.स. ८व्या ते १३व्या शतकांतील शिलालेखांवर आधारित ‘महासभा’-म्हणजे ग्रामीण स्वशासन संस्था - यांचा विचार केला आहे.
(संदर्भ : सत्यनाथय्यर, १९४४ : स्टडीज इन द एन्शंट हिस्टरी ऑफ तोण्डमंडलम, २७) दुर्दैवाने सत्यनाथय्यर यांनी महासभांच्या रचना, स्वरूप व कार्यपद्धती यांबद्दल जवळजवळ काहीही सांगितले नाही; त्यांनी प्रामुख्याने त्यांच्या भौगोलिक विस्तार व वितरणावर चर्चा केली आहे.
ही दोन प्रदेशनामे लक्षात घ्या : तोण्डमंडलम आणि चोलमंडलम; प्रत्यक्षात ही ‘तोण्डा (पल्लव) प्रदेश’ आणि ‘चोल प्रदेश’ अशीच वाचली जातात; कुरुंबांच्या भाषेत ‘पल्लव’ ला तामिळमध्ये ‘तोण्डै’ म्हणतात. परंतु सत्यनाथय्यर काही महत्त्वाचे मुद्दे मांडतात.
संख्या - प्राबल्य आणि प्रभाव असलेला काळ - यावरून ते असे प्रतिपादन करतात की महासभांचा उगम इ.स. ८व्या शतकाच्या सुरुवातीला तोण्डमंडलममध्ये झाला. (संदर्भ : सत्यनाथय्यर, १९४४ : स्टडीज इन द एन्शंट हिस्टरी ऑफ तोण्डमंडलम, ३४)
चोलमंडलम हा पूर्वी पल्लवांच्या प्रदेशाचा भाग असू शकतो, आणि चोलांनी जिंकल्यानंतरही मूलतः तेथे कुरुंबांचीच वस्ती असण्याची शक्यता आहे. तोण्डमंडलम हेही कदाचित चोलांनी नंतर दिलेले नाव असावे; पल्लव म्हणजे ‘तोण्डै’ व त्या अर्थाने हा पल्लवांचा प्रदेश असे त्यांनी दर्शवले असावे.
‘महासभा तोण्डमंडलममध्येच का उद्भवल्या?’ असा प्रश्न सत्यनाथय्यर विचारतात, आणि त्यांचे मत असे, की ‘ही संस्था संगमकालीन तामिळ संस्थांशी किंवा मौर्य-गुप्तकाळातील उत्तर भारतीय संस्थांशी थेट जोडता येत नाही’. परंतु ते पुढे जात नाहीत, कारण ते तिची मुळे संस्कृत ग्रंथांमध्ये शोधण्याचा आटापिटा करतात. (संदर्भ : सत्यनाथय्यर, १९४४ : स्टडीज इन द एन्शंट हिस्टरी ऑफ तोण्डमंडलम, ३५)
परंतु महासभांचा उगम तोण्डमंडलम - पल्लवांचे मूळ स्थान - येथे झाला, हीच गोष्ट तिचा कुरुंबांशी निकट संबंध सूचित करते.
दैनिक गोमंतकचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.