Narkasur in Goa: "माझा मृत्यू..." नरकासुराने केली होती अनोखी मागणी, अजूनही गोव्यात का चालते दहनाची परंपरा?

पणजी: संपूर्ण जगभरात दिवाळी हा प्रकाशाचा सण म्हणून साजरा केला जातो, पण गोव्यात या सणाला एक खास आणि उत्साही किनार लाभलेली आहे. दिवाळीच्या पूर्वसंध्येला, 'नरकासुर' या वाईट आणि अंधाराचे प्रतीक असलेल्या राक्षसाच्या भव्य पुतळ्याचे दहन करण्याची परंपरा गोव्यात पाळली जाते. ही केवळ आतषबाजीची आणि कलात्मकतेची भव्यता नाही, तर वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे आणि हिंदू पंचांगानुसार नवीन वर्षाच्या आगमनाचे ते प्रतीक आहे.

नरकासुर निर्मितीची सामुदायिक प्रक्रिया

'नरकासुर' हा शब्द 'नरक' आणि 'असुर' या शब्दांवरून आला आहे. गोव्यात, नरकासुराचे सांगाडे काही वैयक्तिक घरांमध्ये तसेच प्रत्येक वाड्यावर एकत्र येऊन बनवले जातात. तरुण मुले एकत्र येतात आणि लाकडी सांगाड्यावर तागाचे पोते वापरून सांगाड्याल आकार देतात, ज्यामध्ये सुक्या गवताचा वापर केला जातो. चिकटवता कागदाने बारीक तपशील दिले जातात आणि शेवटी पुतळ्याला रंग दिला जातो.

पुतळ्यासाठी लागणारे दागिने कार्डबोर्ड वापरून बनवले जातात. ही सामुदायिक प्रक्रिया तरुणांमध्ये सामुदायिक भावना वाढवते आणि त्यांना एकत्र येऊन आनंद साजरा करण्याची संधी देते.

नरक चतुर्दशी आणि दिव्यांची परंपरा

दिवाळीच्या आदल्या दिवशी नरकासुर जाळला जातो, त्या दिवसाला नरक चतुर्दशी म्हणतात. पौराणिक कथेनुसार, नरकासुराला ब्रह्मदेवाकडून वरदान मिळाले होते की, त्याचा मृत्यू केवळ त्याच्या आईच्या हातूनच होईल.

या शक्तीच्या अभिमानाने तो अत्याचारी बनला. त्याने अनेक स्त्रिया आणि मुलींना बंदी बनवून त्यांचा छळ केला. गावकरी भगवान श्रीकृष्णाकडे मदतीसाठी गेले. त्यानंतर भगवान श्रीकृष्ण आणि नरकासुर यांच्यात युद्ध झाले, ज्यात श्रीकृष्णाने सुदर्शन चक्राचा वापर करून नरकासुराचा वध केला.

नरकासुराच्या मृत्यूपूर्वी त्याने त्याच्या आईकडे अशी विनंती केली की, लोकांनी त्याचा मृत्यू रंगीबेरंगी दिव्यांनी साजरा करावा. त्यामुळेच हा दिवस 'नरक चतुर्दशी' म्हणून साजरा केला जातो, जी दिवाळीच्या दिवसाची सुरुवात मानली जाते. युद्धातील विजयानंतर श्रीकृष्णाने सुगंधी तेल लावून स्नान केले, ज्यातून अभ्यंग स्नानाची परंपरा सुरू झाली. श्रीकृष्णाने मुक्त केलेल्या महिलांनी आनंदात दिवे लावले, जी आजतागायत दिवाळीत दिवे लावण्याची सुंदर परंपरा बनली आहे.

आगामी पिढीसाठी आध्यात्मिक धडा

नरकासुर दहन ही केवळ सांस्कृतिक परंपरा नाही, तर आगामी पिढ्यांसाठी एक आध्यात्मिक धडा आहे. हा सण आपल्याला अन्याय आणि अत्याचाराविरुद्ध लढण्याचे महत्त्व, सत्य आणि नीतिमत्तेचे मूल्य जपण्याचे स्मरण करून देतो. हा आनंद आणि कृतज्ञतेने आयुष्य साजरे करायला शिकवतो, ज्यामुळे भारताची विविधता आणि एकता दिसून येते.