Nobel Prize Physics 2025: भौतिकशास्त्राचे नोबेल जाहीर! क्वांटम मेकॅनिकल टनलिंगच्या शोधासाठी तीन शास्त्रज्ञांचा गौरव

Nobel Prize Physics 2025: रॉयल स्वीडिश अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेसने 2025 वर्षासाठीच्या भौतिकशास्त्रातील (Physics) नोबेल पारितोषिकाची घोषणा केली. इलेक्ट्रिक सर्किटमध्ये 'मॅक्रोस्कोपिक क्वांटम मेकॅनिकल टनलिंग' आणि 'ऊर्जा क्वांटायझेशन' (Energy Quantization) या क्षेत्रातील महत्त्वपूर्ण शोधांसाठी तीन शास्त्रज्ञांना हा संयुक्त पुरस्कार प्रदान करण्यात येणार आहे.

ज्या तीन शास्त्रज्ञांना या वर्षीचा सन्मान मिळणार आहे, त्यांची नावे खालीलप्रमाणे:

• जॉन क्लार्क (John Clarke)

• मिशेल एच. डेवोरेट (Michel H. Devoret)

• जॉन एम. मार्टिनिस (John M. Martinis)

या शास्त्रज्ञांनी एका विद्युत सर्किटमध्ये (Electrical Circuit) क्वांटम इफेक्ट्स यशस्वीरित्या दाखवले. हा शोध क्वांटम कॉम्प्युटिंग, क्रिप्टोग्राफी आणि सेन्सर्स यांसारख्या नवीन आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचा मानला जात आहे.

नोबेल पारितोषिक म्हणजे काय?

नोबेल पारितोषिक हे जगातील सर्वात प्रतिष्ठित पुरस्कारांपैकी एक आहे. विविध क्षेत्रांत उत्कृष्ट योगदान देणाऱ्या व्यक्तींना हे पुरस्कार प्रदान केले जातात. स्वीडिश शास्त्रज्ञ अल्फ्रेड नोबेल (Alfred Nobel) यांच्या इच्छेनुसार 1901 मध्ये या पुरस्कारांची सुरुवात करण्यात आली. नोबेल यांनी आपल्या डायनामाइट या शोधातून कमावलेल्या संपत्तीचा उपयोग या पुरस्कारांची स्थापना करण्यासाठी केला.

हा पुरस्कार अशा व्यक्तींचा सन्मान करतो, ज्यांनी मानवतेसाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. हे योगदान वैज्ञानिक शोध, साहित्य किंवा शांतता स्थापनेच्या स्वरुपात असू शकते. भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, वैद्यकशास्त्र (Medicine) किंवा शरीरविज्ञान (Physiology), साहित्य (Literature), शांतता (Peace) आणि अर्थशास्त्र (Economics) या सहा वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील अपवादात्मक कार्य करणाऱ्यांना हे पुरस्कार दिले जातात.

मागील वर्षीच्या विजेत्यांची माहिती

नोबेल पुरस्कारांच्या इतिहासाचा विचार केल्यास, 2024 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार जॉन जे. होपफिल्ड (John J. Hopfield) आणि जेफ्री हिंटन (Geoffrey Hinton) यांना संयुक्तपणे मिळाला होता. आर्टिफिशियल न्यूरल नेटवर्क्स (Artificial Neural Networks) द्वारे मशीन लर्निंग (Machine Learning) सक्षम करणाऱ्या त्यांच्या मूलभूत शोध आणि आविष्कारांसाठी त्यांना हा पुरस्कार देण्यात आला होता. रॉयल स्वीडिश अॅकॅडमी ऑफ सायन्सेसने 8 ऑक्टोबर 2024 रोजी या पुरस्काराची घोषणा केली होती.

• होपफिल्ड: त्यांनी असोसिएटिव्ह मेमरी सिस्टीम (Associative Memory System) विकसित केली, जी डेटातील पॅटर्न साठवू आणि पुनर्रचना करु शकते.

• हिंटन: त्यांनी बोल्ट्जमॅन मशीन्सचे (Boltzmann Machines) अनुकूलन करुन मशीन लर्निंगचा पाया रचला. हा पुरस्कार कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि न्यूरल नेटवर्क्सच्या विकासातील त्यांच्या योगदानाला जागतिक स्तरावर मान्यता देतो.