आपले शरीर एका मशिनसारखे काम करते, ज्यामध्ये प्रत्येक अवयवाची एक विशेष भूमिका असते. यकृत आणि मूत्रपिंड हे आपल्या शरीरासाठी खूप महत्वाचे अवयव आहेत. हे दोन्हीही शरीराला आतून स्वच्छ ठेवणारे सर्वात महत्वाचे अवयव आहेत, परंतु बदलत्या जीवनशैली, खाण्याच्या सवयी आणि आरोग्याबाबतच्या अज्ञानामुळे या अवयवांच्या निकामी होण्याचे प्रकार सतत वाढत आहेत.

दररोज यकृताशी संबंधित समस्या आणि मूत्रपिंड निकामी होण्याच्या बातम्या येत आहेत, अशा परिस्थितीत प्रत्येकाने आपल्या आरोग्याची काळजी घेतली पाहिजे. जर या आजारांची लक्षणे वेळीच ओळखली गेली नाहीत तर जीवघेणी परिस्थिती उद्भवू शकते. चला तर मग यकृत आणि मूत्रपिंड निकामी होण्याची प्रमुख कारणे आणि सुरुवातीची लक्षणे काय आहेत हे तज्ज्ञांकडून जाणून घेऊया...

यकृत का निकामी होते?

यकृत हा आपल्या शरीरातील सर्वात मोठा अवयव आहे, जो अन्न पचवण्याचे, शरीरातून विषारी पदार्थ काढून टाकण्याचे आणि रक्त स्वच्छ करण्याचे काम करतो. जेव्हा हा अवयव योग्यरित्या कार्य करत नाही तेव्हा त्यास लिव्हर फेल्युर म्हणतात.

यकृत निकामी होण्याची मुख्य कारणे

नोएडातील कैलाश हॉस्पिटलमधील फिजिशियन डॉ. मानस चॅटर्जी सांगतात, यकृत निकामी होणे ही एक गंभीर स्थिती आहे, ज्यामध्ये यकृताची कार्य करण्याची क्षमता कमी होते आणि ते शरीरातून विषारी पदार्थ काढून टाकण्यास असमर्थ ठरते. यकृत निकामी होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. यामध्ये व्हायरल इन्फेक्शन, अल्कोहोलचे जास्त सेवन, औषधांचे जास्त सेवन, फॅटी लिव्हर, ऑटोइम्यून रोग आणि हेमोक्रोमॅटोसिस यांचा समावेश असू शकतो. याशिवाय, पायांना सूज येणे, शरीरात कॉपर जास्त प्रमाणात जमा होणे यामुळे देखील यकृत निकामी होऊ शकते. तसेच, हृदयाशी संबंधित आजार, पित्त नलिकेत अडथळा, चयापचय संबंधित समस्या देखील त्याची कारणे असू शकतात.

यकृत निकामी होण्याची लक्षणे

यकृत निकामी होण्याची अनेक लक्षणे आहेत. ही लक्षणे सुरुवातीला दिसून येत नाहीत, परंतु कालांतराने ती हळूहळू दिसू लागतात. जर तुम्हाला सतत थकवा जाणवत असेल, त्वचा आणि डोळे पिवळे होत असतील, पोटात सूज किंवा वेदना होत असतील, भूक लागत नसेल, अचानक वजन कमी होऊ लागले असेल, उलट्या किंवा मळमळ जाणवत असेल तर ही यकृत निकामी होण्याची लक्षणे असू शकतात. याशिवाय, लघवीचा रंग गडद होणे, चक्कर येणे ही सुद्धा यकृत निकामी होण्याची लक्षणे आहेत.

मूत्रपिंड का निकामी होते?

मूत्रपिंडाचे (Kidney) मुख्य कार्य रक्त स्वच्छ करणे आणि शरीरातील घाण मूत्रमार्गे काढून टाकणे आहे. जेव्हा मूत्रपिंड काम करणे थांबवते तेव्हा मूत्रपिंड निकामी होते. मूत्रपिंड निकामी होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. सफदरजंग रुग्णालयातील नेफ्रोलॉजी विभागाचे प्रमुख प्राध्यापक डॉ. हिमांशू वर्मा सांगतात, मूत्रपिंड निकामी होण्याची अनेक कारणे आहेत. यामध्ये उच्च रक्तदाब, रक्तातील साखरेची पातळी, जळजळ किंवा लघवी करताना अडचण येणे किंवा अनुवांशिक कारणे देखील असू शकतात.

मधुमेह: दीर्घकाळापर्यंत अनियंत्रित साखरेची पातळी मूत्रपिंडाच्या नसांना नुकसान पोहोचवते.

उच्च रक्तदाब: उच्च रक्तदाबामुळे मूत्रपिंडाची कार्यक्षमता कमी होते.

काही औषधांचा परिणाम: वेदनाशामक किंवा अँटीबायोटिक्सचे वारंवार सेवन केल्याने मूत्रपिंडावर परिणाम होऊ शकतो.

मूत्रमार्गात अडथळा: मूत्रमार्गात अडथळा किंवा वारंवार संसर्ग झाल्यामुळे मूत्रपिंडांवर परिणाम होतो.

आनुवंशिक कारणे: काही लोकांच्या जन्मापासूनच मूत्रपिंडाच्या रचनेत दोष असतात.

मूत्रपिंड निकामी होण्याची लक्षणे

पाय, घोटे आणि चेहऱ्यावर सूज येणे, लघवी कमी होणे किंवा होत नाही, स्नायूंमध्ये पेटके येणे किंवा अशक्तपणा येणे, श्वास घेण्यास त्रास होणे आणि चक्कर येणे, सतत थकवा आणि झोप न येणे, उलट्या किंवा मळमळ होणे किंवा भूक न लागणे आणि शरीरात जळजळ होणे ही मूत्रपिंड निकामी होण्याची लक्षणे असू शकतात. डॉ. हिमांशू वर्मा सांगतात, जर तुम्हाला यापैकी कोणतीही लक्षणे दिसत असतील तर तुम्ही विलंब न करता ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.