एकीकडे ईव्ही म्हणजेच इलेक्ट्रिक वाहनाला प्रोत्साहन देण्याची चर्चा आहे, तर दुसरीकडे ईव्ही वाहनांना आग लागण्याच्या घटनांनी लोक हैराण झाले आहेत. गेल्या काही दिवसात ईव्ही स्कूटरला आग लागल्याच्या बातम्या येत आहेत. धक्कादायक बाब म्हणजे यात दोन जणांचा मृत्यूही झाला आहे. (why ev scooters catching fire how lithium ion batteries are responsible)

ज्या ईव्ही स्कूटर्सना आग लागली त्यात ओलाच्या इलेक्ट्रिक (Electric) स्कूटर आणि ओकिनावा इलेक्ट्रिक स्कूटरचा समावेश आहे. सरकारने चौकशीचे आदेश दिले आहेत. ओला आणि ओकिनावा इलेक्ट्रिक स्कूटरला लागलेल्या आगीनंतर काय पावले उचलली जावीत याबद्दल रस्ते वाहतूक आणि महामार्ग मंत्रालयाने (Ministry) चर्चा केली आहे. यासाठी डीआरडीओकडून चौकशी करण्यात येणार आहे.

ईव्ही स्कूटरला आग लागण्याचे कारण काय असू शकते आणि त्याचा स्मार्टफोशी कसा संबंध आहे?

स्मार्टफोनचा (smartphones) स्फोट होण्याच्या घटना अनेक दिवसांपासून पाहायला मिळत आहेत. अॅपल आणि सॅमसंगसह जवळपास सर्वच लहान-मोठ्या कंपन्यांचे स्मार्टफोन वेळोवेळी फुटतात. स्मार्टफोन फुटणे आणि ईव्ही स्कूटर जळणे यात काही संबंध आहे का?

कनेक्शन असे आहे की EV आणि स्मार्टफोन दोन्ही लिथियम-आयन बॅटरी वापरतात. लिथियम-आयन बॅटर्‍या साधारणपणे दोन कारणांमुळे फुटतात किंवा जळतात. लिथियम-आयन बॅटरीजच्या कार्यपद्धतीमुळे, फुटण्याचा किंवा जळण्याचा धोका काही प्रमाणात राहतो.

पहिली गोष्ट म्हणजे बॅटरी बनवण्यात समस्या आहे, ज्याला मॅन्युफॅक्चरिंग डिफेक्ट म्हटले जाऊ शकते किंवा बॅटरी जळण्यामागे काही बाह्य कारण आहे, म्हणजेच बॅटरीचे काही प्रकारे चुकीची बनवली गेली आहे.

लिथियम आयन बॅटरी कशी काम करते?

ती स्मार्टफोनमध्ये बसवलेली असो किंवा ईव्हीमध्ये. त्यांची काम करण्याची पद्धत बहुतांशी सारखीच आहे. यामध्ये प्रामुख्याने इलेक्ट्रोड, इलेक्ट्रोलाइट आणि सेपरेटर असतात.

या तिघांचे कामही वेगळे आहे. इलेक्ट्रोड लिथियम साठवण्याचे काम करतात, तर इलेक्ट्रोलाइट लिथियम आयन इलेक्ट्रोड्समध्ये वाहून नेतात. विभाजक सकारात्मक इलेक्ट्रोड्स आणि नकारात्मक इलेक्ट्रोड्स एकमेकांपासून वेगळे करतो.

बहुतेक वेळा असे आढळून आले आहे की चुकीच्या पद्धतीने बसवले गेल्यामुळे लिथियम आयन बॅटरीचा स्फोट होतो. याशिवाय, सॉफ्टवेअरशी ते नीट सिंक केले नसले तरीही हे घडते, कारण सॉफ्टवेअरच्या कामात काही अडचण आली, तर त्यामुळे बॅटरीलाही धोका असतो.

इलेक्ट्रिक वाहनांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या लिथियम-आयन बॅटरी सेंद्रीय द्रव इलेक्ट्रोलाइट्स वापरतात. त्याची कमजोरी अशी आहे की उच्च तापमानात जळण्याचा धोका आहे.

ईव्हीला आग लागण्याच्या घटना केवळ भारतातच नाही तर इतर देशांमध्येही घडल्या आहेत. अनेक बड्या बॅटरी उत्पादक कंपन्यांवर आरोप आहेत की त्यांनी चुकीच्या बॅटरी पुरवल्या, ज्यामुळे ईव्हीला आग लागू शकते.