लता मंगेशकरांचा संगीत जीवन प्रवास

लता मंगेशकर यांना आज परिचयाची गरज नाही. त्यांना स्वर नाईटिंगेल असे म्हणतात. साऱ्या जगाला त्यांच्या आवाजाचे वेड लागले आहे. लता मंगेशकर गेल्या 6 दशकांपासून भारतीय चित्रपटसृष्टीला आपला आवाज देत आहेत. त्या अतिशय शांत स्वभावाच्या आणि प्रतिभासंपन्न होत्या. (Bharat Ratna Lata Mangeshkar Latest News)

लता मंगेशकर यांचा जन्म २८ सप्टेंबर १९२९ रोजी इंदूर येथील एका मराठी कुटुंबात पंडित दीनदयाळ मंगेशकर यांच्या घरी झाला. लताजींचे वडील देखील थिएटर कलाकार आणि गायक होते. यामुळेच लताजींना संगीताचा वारसा मिळाला. असे म्हटले जाते की, लता मंगेशकर यांच्या जन्माच्या वेळी 'हेमा' हे नाव ठेवण्यात आले होते पण वडिलांनी 5 वर्षांनी त्यांचे नाव बदलून लता ठेवले.

लता मंगेशकर त्यांच्या सर्व भावंडांमध्ये सर्वात मोठ्या आहेत. मीना खडीकर, उषा मंगेशकर, आशा भोसले, हृदयनाथ मंगेशकर. हे सर्व लता मंगेशकर यांच्यापेक्षा वयाने लहान आहेत. लता मंगेशकर यांच्या जन्मानंतर काही दिवसांनी त्यांचे संपूर्ण कुटुंब महाराष्ट्रात गेले. लता मंगेशकर जेव्हा केवळ 13 वर्षांच्या होत्या, त्याच वेळी त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले. नवयुग चित्रपत फिल्म कंपनीचे मालक आणि लताजींच्या वडिलांचे मित्र मास्टर विनायक यांनी त्यांच्या कुटुंबाची काळजी घेतली आणि लता मंगेशकर यांना ओक गायिका बनण्यास मदत केली.

लता मंगेशकर यांनी मराठी चित्रपटातून संगीत क्षेत्रात पदार्पण केले. स्वतः लताजींनी त्यांच्या इंस्टाग्रामवर एक फोटो शेअर करताना सांगितले आहे की, त्यांनी 16 डिसेंबर 1941 रोजी देव, पूज्य माई आणि बाबांच्या आशीर्वादाने स्टुडिओमध्ये पहिल्यांदा रेडिओसाठी 2 गाणी गायली. लताजींनी १९४२ साली 'किती हसाल' या मराठी चित्रपटासाठी एक गाणे गायले होते, पण शेवटच्या क्षणी ते गाणे चित्रपटातून काढून टाकण्यात आले होते. त्यानंतर १९४२ मध्ये आलेल्या नवयुग चित्रपतच्या ‘पहली मंगला गौर’ या मराठी चित्रपटासाठी विनायकने गाणे गायले.

लताजींनी उस्ताद बडे गुलाम अली खान, पंडित तुलसीदास शर्मा आणि अमानत देवसले यांच्याकडून संगीताचे धडे घेतले. 1948 मध्ये मास्टर विनायक यांच्या निधनानंतर गुलाम हैदर हे लताजींचे संगीत गुरू झाले. हीदरने लताजींना शशधर मुखर्जी यांना भेटायला लावले, जे त्यावेळी 'शहीद' चित्रपट करत होते. कारण लताजींचा आवाज खूप पातळ होता, म्हणूनच त्यांनी लताजींना त्यांच्या चित्रपटासाठी गाण्याची संधी दिली नाही.

लताजींनी 'माता एक सपूत की, दुनिया बदल दे तू' हे हिंदी भाषेतील पहिले गाणे आणि 'गजाभाऊ' या मराठी चित्रपटासाठी गाणे गायले. त्यानंतर लता मंगेशकर मुंबईत आल्या. येथे त्यांनी हिंदुस्थान शास्त्रीय संगीताचे विशारद अमानत अली खान यांच्याकडून शास्त्रीय संगीत शिकण्यास सुरुवात केली. त्यांनी अनेक छोट्या भूमिका केल्या आणि बजनही गायले. यादरम्यान त्यांची भेट वसंत देसाई यांच्याशी झाली.

1949 मध्ये 'महल' चित्रपटात लताजींनी मधुबालासाठी गायलेले 'आयेगा आने वाला...' हे गाणे खूप गाजले. 1950 मध्ये लताजींनी अनेक संगीतकारांसोबत काम केले. 1955 मध्ये लताजींनी तमिळ चित्रपटांसाठीही गाणी गायली. लताजींना 1958 मध्ये 'मधुमती' चित्रपटातील सलील चौधरी यांच्या 'आजा रे परदेशी' गाण्यासाठी सर्वोत्कृष्ट गायिकेचा फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला होता.

1960 नंतर, लताजींनी मुकेश, मोहम्मद रफी, मन्ना डे, महेंद्र कपूर आणि किशोर कुमार यांच्यासह अनेक गायकांसह गाणी गायली. 1961 मध्ये लताजींनी 'अल्लाह तेरो नाम' हे प्रसिद्ध भजन गायले. त्याच वेळी, 1963 मध्ये पंडित जवाहरलाल नेहरूंच्या उपस्थितीत, देशातील सर्वात जिवंत गाणे 'ए मेरे वतन के लोगों' गायले गेले, जे आजही खूप लोकप्रिय आहे. हे गाणे ऐकून नेहरूंच्या डोळ्यांतून अश्रू आले.

1960 ते 1980 दरम्यान, लताजींनी मदन-मोहन, लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल, सलील चौधरी आणि हेमंत कुमार यांच्यासह अनेक संगीतकारांसोबत काम केले आणि अनेक बंगाली आणि मराठी गाणीही गायली. 1980 मध्ये, लताजींनी सिलसिला, फैसल, विजय, चांदनी, रामलखान आणि मैने प्यार किया सारख्या हिट चित्रपटांना आपला आवाज दिला. तर 1990 मध्ये लताजींनी आनंद-मिलिंद, नदीम-श्रवण, जतीन-ललित, दिलीप-समीर सेन, उत्तम सिंग, अनु मलिक, आदेश श्रीवास्तव आणि एआर रहमान यांच्यासोबतही काम केले.

1969 मध्ये पद्मविभूषण, 1989 मध्ये दादासाहेब फाळके पुरस्कार, 1999 मध्ये महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार, 2001 मध्ये भारतरत्न, 3 राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, 12 बंगाल फिल्म शीट पुरस्कार आणि 1993 मध्ये फिल्मफेअर लाइफ टाइम लता मंगेशकर यांचे भारतीय संगीतातील महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. अचिव्हमेंट अवॉर्डसह अनेक पुरस्कारांसह. 1948 ते 1989 पर्यंत लताजींनी 30 हजाराहून अधिक गाणी गायली आहेत, हा एक विश्वविक्रम आहे.