झिरो एफआयआर म्हणजे काय; त्याची नोंद करण्यास पोलीस का टाळाटाळ करतात?

झिरो एफआयआरचे अधिकार: एफआयआर अर्थात प्रथम माहिती अहवालाविषयी सर्वांनाच माहिती आहे, परंतु तुम्ही झिरो एफआयआरबद्दल ऐकले आहे का, खरे तर शून्य एफआयआर ही अशी आहे जी तुम्ही कोणताही गुन्हा घडल्यास तुम्ही पोलिस स्टेशनमध्ये नोंद करू शकता. पोलिस हा एफआयआर नोंदवण्यास नकार देत असल्याचे अनेकदा दिसून आले आहे. असे का होते, आज आम्ही तुम्हाला याबद्दल संपूर्ण माहिती देणार आहोत.

(What is Zero FIR; Why do the police avoid registering it?)

शून्य एफआयआर कुठे नोंदवता येईल?

एखादी घटना घडली की सामान्य माणूस पोलिसांकडे तक्रार नोंदवण्यासाठी जातो, पण सामान्य माणसाला कायद्याची पूर्ण माहिती नसते. त्यामुळेच जेव्हा त्यांना एका पोलिस ठाण्यातून दुसऱ्या पोलिस ठाण्यात जावे लागते तेव्हा ते नाराज होतात. याबाबत माहिती देताना सेवानिवृत्त एसपी सुखलाल वर्पे म्हणाले की, CrPC च्या कलम 154 मध्ये स्पष्टपणे नमूद करण्यात आले आहे की, कोणतेही पोलीस स्टेशन FIR नोंदवू शकते, मग ते अधिकार क्षेत्र असो वा नसो. तो म्हणतो की प्रकरण त्या पोलिस स्टेशनशी संबंधित नसले तरी सामान्य माणूस तेथे शून्य एफआयआर नोंदवू शकतो.

शून्य एफआयआरमध्ये गुन्हा लिहिला जात नाही

त्यांनी पुढे सांगितले की, या प्रकरणात निरीक्षक किंवा वरिष्ठ निरीक्षक दर्जाचा अधिकारी एक अग्रेषित पत्र लिहितो आणि एक हवालदार ते पत्र ज्या पोलिस ठाण्यात केस चालेल तेथे घेऊन जाईल. त्यानंतर या प्रकरणाचा पुढील तपास सुरू केला जाणार आहे. त्याच वेळी, यूपी एसटीएफशी संबंधित असलेले सेवानिवृत्त उप अधीक्षक पीके मित्रा म्हणतात की शून्य एफआयआरमध्ये कोणताही गुन्हा लिहिला गेला नसता. म्हणूनच त्याला शून्य एफआयआर म्हणतात. त्यांनी असेही सांगितले की, पोलिस हा एफआयआर लिहिण्यास टाळाटाळ करतात कारण दोन लोकांमध्ये भांडण झाल्याचे अनेकदा दिसून आले आहे, परंतु दुसऱ्या व्यक्तीने त्याला गोवण्यासाठी एफआयआरमध्ये त्याच्यावर इतर अनेक आरोप केले आहेत. त्यामुळेच हे प्रकरण नसलेले पोलीस ठाणे अशा प्रकारची एफआयआर नोंदवण्यास टाळाटाळ करतात.

महिलांशी संबंधित गुन्ह्यांचा तपास करावा लागणार आहे

दुसरीकडे, आणखी एक सेवानिवृत्त एसपी व्यंकट पाटील यांनी याबाबत अत्यंत महत्त्वाची माहिती देताना सांगितले की, शून्य एफआयआर नोंदविणाऱ्या पोलिस ठाण्याला त्या प्रकरणी तपासाचे अधिकार दिले जात नसून, हा गुन्हा एखाद्या महिलेसोबत घडला असेल, तर आय.पी.सी. कलम 498 अन्वये जर एखाद्या महिलेने तिच्या सासरच्या लोकांविरुद्ध छेडछाड केल्याप्रकरणी एफआयआर दाखल केला आणि त्याचा तपास पोलीस ठाण्यात करायचा असेल तर पोलिसांना त्याची चौकशी करावी लागेल.

FIR आणि शून्य FIR मधला फरक

फार कमी लोकांना माहित आहे की शून्य FIR देखील FIR प्रमाणे असते. या दोघांमधला फरक एवढाच आहे की तुम्ही फक्त गुन्ह्याच्या क्षेत्रातील पोलीस ठाण्यातच एफआयआर नोंदवू शकता आणि कुठेही शून्य एफआय नोंदवू शकता आणि या एफआयआरमधील तक्रारीच्या आधारे पोलिसांनाही गुन्हा नोंदवावा लागतो. पोलिसांनी गुन्हा नोंदवल्यानंतर तो संबंधित पोलिस ठाण्यात वर्ग केला जातो.