दरवर्षी 10 ऑक्टोबर रोजी 'जागतिक मानसिक आरोग्य दिन' साजरा केला जातो. वर्ल्ड फेडरेशन फॉर मेंटल हेल्थ आणि वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन यांनी 1992 मध्ये या दिवशी (10 ऑक्टोबर) 'जागतिक मानसिक आरोग्य दिन' साजरा करण्याची घोषणा केली. तेव्हापासून दरवर्षी हा दिवस साजरा केला जात होता. हा दिवस साजरा करण्याचा उद्देश लोकांमध्ये मानसिक आरोग्य चांगले राखण्यासाठी जागरूकता वाढवणे हा आहे. यासोबतच, लोकांना मानसिक आरोग्याविषयी शिक्षित करणे आणि मानसिक आरोग्याच्या समस्यांबाबत समाजात असलेला कलंक कमी करणे हे देखील आहे.
(These factors affect mental health)
दरवर्षी तो एका खास थीमखाली साजरा केला जातो. यावर्षी WHO ने 'जागतिक मानसिक आरोग्य दिन 2022' ची थीम 'सर्वांसाठी मानसिक आरोग्य आणि तंदुरुस्तीला जागतिक प्राधान्य' म्हणून ठेवली आहे.
मानसिक आरोग्यावर परिणाम करणारे घटक
मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ प्रेरणा कुक्रेती म्हणतात की मानसिक आरोग्यावर जैविक, मानसिक आणि सामाजिक घटकांसारख्या अनेक घटकांचा परिणाम होऊ शकतो. जैविक घटक म्हणजे जेव्हा मेंदूमध्ये रासायनिक बदल होतो, तेव्हा माणसाला मानसिक समस्या येऊ शकतात. मनोवैज्ञानिक घटक व्यक्तीच्या व्यक्तिमत्त्वाशी संबंधित असतात. समाजकारणात व्यक्तीची सामाजिक परिस्थिती कशी असते, त्याचा मानसिक आरोग्यावरही खूप परिणाम होतो. यामध्ये कामाचा दबाव, कुटुंबाच्या तुमच्याबद्दलच्या काय अपेक्षा आहेत, काय अपेक्षा आहेत, नोकरी गेली आहे इत्यादी गोष्टींचाही माणसाच्या मानसिक आरोग्यावर मोठ्या प्रमाणात परिणाम होतो. अनेक वेळा शारीरिक आजार, आत्मविश्वासाचा अभाव, कमी आत्मसन्मान, कौटुंबिक भांडणे, प्रिय व्यक्ती गमावणे इत्यादी कारणांमुळे मनाच्या आरोग्यावरही वाईट परिणाम होतो.
जैविक घटक
मानसिक घटक
बहु-घटक घटक
आनुवंशिक घटक
पर्यावरणाचे घटक
आर्थिक घटक
सामाजिक घटक
मानसिक आरोग्य रोग
डॉ. प्रेरणा कुक्रेती म्हणतात की सर्वात सामान्य मानसिक आजार म्हणजे चिंता विकार आणि नैराश्य विकार. त्यांना सामान्य मानसिक विकार देखील म्हणतात. चिंता विकारामध्ये पॅनीक डिसऑर्डर, आघातजन्य तणाव संबंधित विकार अशा अनेक विकारांचा समावेश होतो. याशिवाय गंभीर मानसिक आजार म्हणजे स्किझोफ्रेनिया, बायपोलर डिसऑर्डर, ऑब्सेसिव्ह कंपल्सिव्ह डिसऑर्डर इ. तथापि, त्यांच्या घटनेची टक्केवारी सामान्य मानसिक विकारांपेक्षा खूपच कमी आहे. बालपणाशी संबंधित काही विकार आहेत, जसे की ऑटिझम, अटेंशन-डेफिसिट हायपरएक्टिव्ह डिसऑर्डर (एडीएचडी), मूड डिसऑर्डर, खाण्याचे विकार, व्यक्तिमत्व विकार इ. आजकाल पदार्थांच्या वापराचा विकार देखील सामान्य झाला आहे.
मुलांमध्ये वर्तणूक आणि भावनिक विकार
पृथक्करण विकार
द्विध्रुवीय विकार
तणाव आणि नैराश्य
चिंता विकार
खाणे विकार
वेड लागणे
पॅरानोईया किंवा भ्रम
सायकोसिस किंवा सायकोसिस
स्किझोफ्रेनिया
खराब मानसिक आरोग्याची लक्षणे
डॉ. प्रेरणा कुक्रेती सांगतात की मानसिक विकार किंवा आजारांमुळे व्यक्तीच्या विचारसरणी, वागणूक आणि भावनांवर मोठ्या प्रमाणात परिणाम होतो. मूड प्रभावित. जर तुम्हाला उत्साह नसणे, भीती वाटणे, चिंता, तणाव, चिंताग्रस्त असणे, लोकांशी बोलणे टाळणे, बाहेर जावेसे वाटत नाही, कामाची उत्पादकता कमी आहे, अशी लक्षणे दिसली तर सावध व्हा. एक गोष्ट लक्षात घेतली पाहिजे की ही लक्षणे व्यक्तीमध्ये किती काळ दिसून येतात. हे अधूनमधून घडणे सामान्य आहे, परंतु असे सतत दोन-तीन आठवडे होत राहिल्यास, त्याचा तुमच्या वैयक्तिक आणि व्यावसायिक जीवनावर नकारात्मक परिणाम होऊ लागला, तर तुम्ही नक्कीच डॉक्टरांशी संपर्क साधावा.
मानसिक आरोग्य तंदुरुस्त ठेवण्यासाठी काय करावे
तुमचे मानसिक आरोग्य चांगले राहिल्यास तुमचे संपूर्ण शरीर व्यवस्थित काम करेल. यासाठी तुम्ही नियमित दिनचर्या पाळणे फार महत्वाचे आहे. मन प्रसन्न ठेवण्याचा प्रयत्न करा. मन निरोगी ठेवण्यासाठी जीवनात ताणतणाव टाळा. आजकाल लोकांना पुरेशी झोपही मिळत नाही. त्याचा मानसिक आरोग्यावर मोठ्या प्रमाणावर परिणाम होतो. अशा परिस्थितीत झोपेच्या स्वच्छतेकडे लक्ष देणे अत्यंत आवश्यक आहे. मानसिकदृष्ट्या निरोगी राहण्यासाठी तुमचे मन शेअर करा. जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवा. चांगल्या गोष्टी वाचा आणि लिहा. मानसिकदृष्ट्या तंदुरुस्त राहण्यासाठी योग आणि ध्यानाचा सराव करा. मानसिक आजार कोणालाही होऊ शकतो, त्याला कलंक म्हणून घेऊ नका. आपल्या कुटुंबाशी, मित्रांशी बोला. ज्या गोष्टी करायला आवडेल त्या गोष्टी करा.
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.