Bird week in India: 'चला, पक्षी वाचवूया, निसर्ग जपूया'! पक्षीशास्त्राचे जनक 'डॉ. सलिम अली' यांचे स्मरण

उमेश शिरगुप्पे

भारतामध्ये दरवर्षी ५ नोव्हेंबर ते १२ नोव्हेंबर या कालावधीत पक्षी सप्ताह साजरा केला जातो. या आठवड्याचे आयोजन प्रसिद्ध पक्षितज्ज्ञ डॉ. सलिम अली यांच्या जयंतीनिमित्त केले जाते. डॉ. सलिम अली यांना ‘भारतीय पक्षीशास्त्राचे जनक’ म्हणून ओळखले जाते.

या आठवड्यात शाळा, महाविद्यालये आणि विविध संस्था पक्ष्यांविषयी जनजागृती करतात. पक्षीनिरीक्षण, चित्रकला, निबंध स्पर्धा, व्याख्याने, आणि पक्ष्यांसाठी पाणपोई उभारणी अशा विविध उपक्रमांद्वारे पक्ष्यांचे महत्त्व समजावले जाते. पक्षी निसर्गाचे सौंदर्य वाढवतात तसेच पर्यावरणाचे संतुलन राखतात. ते कीटक खातात, बीजप्रसार करतात आणि शेतीला मदत करतात. त्यामुळे पक्ष्यांचे संरक्षण करणे ही आपली सर्वांची जबाबदारी आहे.

चला, पक्षी वाचवूया, निसर्ग जपूया!

सप्ताहात पक्षीनिरीक्षण शिबिरे, शाळांमध्ये निबंध, चित्रकला व घोषवाक्य स्पर्धा, पक्ष्यांवरील माहितीपट दाखवणे, वृक्षारोपण आणि पक्ष्यांसाठी पाणपोई उभारणी, निसर्गभ्रमंती व पक्ष्यांची ओळख शिकवणे आदी उपक्रम राबवता येऊ शकतात. निसर्गप्रेमी तथा पक्षीप्रेमींनी याबाबतीत पुढाकार घेतलाच पाहिजे, शिवाय सरकारनेही नामशेष होत असलेल्या पक्षांच्या प्रजातींचे संरक्षण करणे काळाची गरज आहे.

‘टिकेल्स ब्लू फ्लायकॅचर’

नीलिमा ‘टिकेल्स ब्लू फ्लायकॅचर’ हा फ्लायकॅचर कुटुंबातील चिमणीच्या आकाराचा एक छोटासा पक्षी. जेमेतेम ६ इंच/ १५ सेंमी. लांब आकाराचा असावा. याचे मराठी नाव निलीमा असे आहे. हा पक्षी कीटकभक्षक प्रजाती आहे. तो भारत, श्रीलंका, म्यानमार, इंडोनेशिया या देशात घनदाट झाडी आणि जंगलातही आढळतो. नीलिमा पक्षी निळ्या रंगाचा असून त्याच्या मान-गळ्याला नारंगी रंग आहे. पोटाखालचा भाग पांढरा असतो. याची मादी फिकट रंगाची असते. हा पक्षी उडणाऱ्या माश्या आणि कीटकांसह जमिनीवरचे किडेही खातो. लालसर तपकिरी ठिपके असलेली याची अंडी असतात.

- धीरज वाटेकर, पर्यटन क्षेत्रातील कार्यकर्ता

पक्ष्यांचे पर्यावरणातील योगदान:

पक्षी कीटकनाशकाचे काम करतात (शेतीचे रक्षण), ते परागीभवन आणि बीजप्रसार करतात. निसर्गातील खाद्यसाखळी टिकवतात. निसर्गाचे सौंदर्य वाढवतात आणि मानवी मनाला आनंद देतात.