मार्गशीर्ष शुद्ध दशमीला केरी-फोंडा येथील श्री विजयादुर्गा देवीचा जत्रोत्सव. या देवळात मार्गशीर्ष महिन्यातील मल्हारी नवरात्र साजरं होत असतं. यात मार्गशीर्ष शुद्ध प्रतिपदा ते नवमीपर्यंत दररोज कीर्तन, मखरोत्सव साजरा होतो. दशमीला महापर्वणी आणि नंतर पौर्णिमेपर्यंत हा जत्रोत्सव चालू असतो. यानिमित्त हा खास लेख.
गोमंतक म्हणजे देवदेवतांची भूमी, परशुराम भूमी. गोमंतकातला अंत्रुज महाल म्हणजे तर सगळ्याच देव-देवतांचे वसतिस्थान. केरी गावातलं श्री विजयादुर्गा मंदिर यातीलच एक. या मंदिराभोवतालचा नयन मनोहर, नयनरम्य परिसर येथे न आलेल्याला कळणारच नाही. श्री विजयादुर्गा मंदिराचा परिसर आणि हे मंदिर जर आपण पाहिलं नसेल तर गोव्यातली मंदिरे न पाहिल्यासारखंच होईल.
या देवस्थानचा इतिहास तसा जुना. गोव्यातल्या शंखावली म्हणजेच आजच्या सांखवाळ गावातून पोर्तुगीजांच्या बाटाबाटीनंतर साधारणत: १५६७-६८ सालात श्री विजयादुर्गेची अष्टभुजा मूर्ती या ठिकाणी प्रतिष्ठापित झाली असे मानले जाते. केरी गावातल्या आमरखणे वाड्यावर सांप्रत मंदिराची भव्य उभारणी झाली. दक्षिण भारतीय स्तुपी शैलीतल्या, गर्भागृह चौक आणि सोंडयो अशी ह्या देवळाची रचना अत्यंत भव्य सुबक आणि देखणी आहे.
नंतरच्या काळात म्हणजे इसवी सन १७९७ मध्ये कै. पांडुरंग रामचंद्र वैद्य यांनी प्रशस्त सभा मंडपाची उभारणी केली. सभा मंडपाला लागून असलेला नगारखाना इसवी सन १८९७ मध्ये कै. माधवराव धोपेश्वरकर यांनी बांधून श्री चरणी अर्पण केला. साधारणत: ८/९ व्या शतकातली देवीची जीर्ण मूर्ती विसर्जित करून सध्या विराजमान असलेली नूतन मूर्तीची १९७७ साली प्रतिष्ठापना झाली.
२००१ साली देवस्थानच्या प्राकारात असलेली जुनी अग्रशाळा मोडून त्या ठिकाणी तत्कालीन समितीच्या अथक परिश्रमानंतर श्री विजयादुर्गा सभागृहाची उभारणी करण्यात आली. महाजनांची व भक्तजनांची राहण्याची उत्तम सोय व्हावी म्हणून सुसज्ज असं निवासी संकुल उभारण्यात आलं. मंगल कार्यालयाची संकल्पना लक्षात घेऊन देवळाची शांतता भंग होऊ नये यासाठी मंदिराच्या वरच्या भागात २०११ साली कल्याण मंडपाची उभारणी झाली. लग्नसोहळे तसेच धार्मिक आणि सांस्कृतिक सोहळ्यासाठी सगळ्या सोयीने युक्त असे हे मंगल सभागृह आज भक्तजनांच्या सोयीसाठी सज्ज आहे. भक्तांच्या सोयीसाठी मंदिरात २००६ पासून अव्याहतपणे अन्नछत्र सुरू आहे.
देवस्थानच्या जीर्णोद्धाराची कामे होत असताना या परिसरामध्ये कोणतीही कृत्रिमता दिसणार नाही याची योग्य खबरदारी वास्तू रचनाकाराने आणि कार्यकारी समितीने घेतली आहे हे विशेष. देवालयाच्या खालच्या बाजूला एक प्रशस्त तलाव आहे. मार्गशीर्ष शुद्ध दशमीस देवीच्या जत्रोत्सवानिमित्त या तलावात होणारा नौका विहार म्हणजे ‘सांगोड’ उत्सव अगदी पाहण्यासारखा असतो. या तलावाची एकंदर रचना, पाणी साठवण्याची, अडवण्याची व कुळागरे शिंपण्यासाठी ते सोडण्याची शास्त्रशुद्ध व्यवस्था अभ्यासण्यासारखी आहे.
ह्या तळ्यातल्या पाण्याचा निचरा करण्याची व्यवस्था म्हणजेच ‘खाण’ अतिशय शास्त्रोक्त पद्धतीने उभारली आहे. इथला तलाव, कुळागरे, डोंगर आणि मधोमध असलेलं श्री विजयादुर्गा देवीचे मंदिर खऱ्या अर्थाने केरी गावची श्रीमंती दर्शवीत आहे. निसर्गसंपन्न आध्यात्मिक गोवा जर अनुभवायचा असेल तर ते केरीत आल्याशिवाय शक्य होणार नाही. गोमंतकातला अंत्रुज महाल म्हटलं की सर्वप्रथम आपल्या डोळ्यासमोर उभी राहतात ती तिथली गौरवसंपन्न आणि वैभवशाली देवालये. देवालयाच्या परिसरातच इथली संस्कृती आणि कला जोपासली गेली.
देवालयांनी कलाकारांना दिलेल्या आश्रयामुळेच इथली गायन आणि नृत्य कला, अभिजात भारतीय संगीत, लोकसंगीत, लोकनृत्य आणि कलाकुसर टिकून राहिली. गोव्यातली अतिशय पुरातन कावी चित्रकला या मंदिरात आपल्याला पाहायला मिळते. ही कावी कला आणि चित्रे टिकून राहावीत यासाठी मंदिर कार्यकारी समितीने विशेष प्रयत्न केले आहेत. ‘कलश’ सृष्टीचे एक प्रतीक आहे. कलशाशिवाय कोणतेही मंदिर पूर्ण होत नाही.
गर्भगृहातील मूर्तींवरील कलश दैवी उर्जेचा अदृश्य प्रवाह निर्माण करतो. देवीचे गर्भगृह ऊर्जा प्रवाहाचे केंद्र आहे. आध्यात्मिक उर्जेचा झरा इथूनच प्रवाहीत होतो. ‘कलश’ म्हणजे विपुलतेचे प्रतीक आणि स्रोत. ह्या मंदिराच्या दक्षिण भारतीय स्तुपी स्थापत्य शैलीतल्या कळसाच्या घुमटाकार भागालाही तांब्याच्या पत्र्याने नूतनीकृत करून सुशोभित करण्यात आले आहे. श्री विजयादुर्गा देवीच्या ह्या प्राचीन मंदिराची रचना पूर्णत: मंदिर स्थापत्यशास्त्रानुसार झाली आहे. गोमंतकातलं सर्वात आवडतं ठिकाण कोणतं?
असा जर मला कोणी प्रश्न विचारला तर माझे उत्तर असेल माझा जन्मगाव केरी. नक्कीच. त्याचे कारण केरीतला निसर्गरम्य नयनमनोहर कुळागरी श्रीमंत परिसर, इथल्या देवदेवता आणि अतिशय भव्य दिव्य असे कुलदेवी श्री विजयादुर्गा देवीचे मंदिर. ह्याच श्री विजयादुर्गा मंदिराचा सुवर्ण शिखर कलश २१ एप्रिल २०२४ रोजी शृंगेरी मठाधीश जगद्गुरु अनंत श्री विभूषित श्री श्री विधुशेखर भारती यांच्या परम पावन हस्ते व श्री. संजय किर्लोस्कर यांच्या प्रमुख उपस्थितीत प्रतिष्ठापित झाला.
श्री विजयादुर्गा देवीच्या सुवर्ण शिखर कलश प्रतिष्ठापनेमुळे ह्या मंदिराच्या गौरवसंपन्नतेत एक नवा अध्याय जोडला गेला आहे. देवस्थानच्या लौकिकात भर घालणारे आणि साजेसे अनेक प्रकल्प श्री विजयादुर्गा देवस्थानचे विद्यमान अध्यक्ष श्री. माधव सहकारी यांच्या अध्यक्षतेखालच्या कार्यकारी समितीने मार्गी लावण्याचा संकल्प केला आहे. यातल्या श्रींच्या प्रभावळीला सोन्याचा मुलामा लावण्याचे काम पूर्ण झाले आहे. अग्रशाळेचा विस्तार, सौर ऊर्जा प्रकल्प, देवस्थानच्या बाह्य परिसराचे सौंदर्यीकरण, बायोगॅस व कचरा व्यवस्थापन प्रणाली, हनुमान मंदिराजवळ स्वागतद्वार उभारणे अशा व इतर अनेक संकल्पित प्रकल्पांचा यात समावेश आहे.
- प्रा. सुभाष जाण (केरी-फोंडा)
दैनिक गोमंतकचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.