Navratri in Goa: ना गरबा, ना दुर्गापूजा; नऊ प्रकारच्या धान्यांची पेरणी आणि मखरोत्सव; गोव्यातील नवरात्रीचं वेगळेपण काय?

Navratri celebrations in Goa: नवरात्र, हा हिंदूंचा एक महत्त्वाचा सण असून तो अश्विन महिन्याच्या पहिल्या दिवसापासून नऊ रात्री आणि दहा दिवसांसाठी साजरा केला जातो. या काळात नऊ देवींची पूजा केली जाते. देशभरात हा उत्सव वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा होतो. गुजरातमध्ये गरबा आणि दांडियाच्या माध्यमातून तर बंगाली समाज सार्वजनिक ठिकाणी दुर्गापूजा मंडप उभारून हा सण साजरा करतो. या दोन्ही उत्सवांमध्ये लोक एकत्र येऊन आनंद साजरा करतात.

मंदिरांमधील खास विधी आणि मखरोत्सव

गोव्यातही नवरात्रीचे खास आणि वेगळेच सोहळे पाहायला मिळतात, जे प्रामुख्याने मंदिरांमध्ये आयोजित केले जातात. नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी मंदिरांमध्ये घटस्थापना केली जाते. यात एक कलश स्थापित केला जातो, ज्यात नऊ प्रकारची धान्ये पेरली जातात. ही धान्ये दहाव्या दिवशी उगवतात आणि भक्तांमध्ये प्रसाद म्हणून वाटली जातात.

नवरात्रीत गोव्यामध्ये देवींची, विशेषतः सातेरी (जिथे वारुळाची पूजा केली जाते), शांतादुर्गा, भूमिका, भगवती आणि माऊली यांसारख्या देवींची पूजा केली जाते. गोव्यातील नवरात्रीचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे मखरोत्सव होय, जो अनेक मंदिरांमध्ये साजरा होतो. मखर हा लाकडी, झोळीसारखा एक मंडप असतो जो छताला टांगलेला असतो. तो रंगीबेरंगी काचा, कागद आणि फुलांनी सजवलेला असतो. यात देवीची मूर्ती ठेवली जाते.

गोव्यातील खास पारंपरिक विधी

यासोबतच अनेक विधी, जसे की काणकोण येथील श्री नवदुर्गा मंदिरात 'गोंधळ' हा पारंपरिक नृत्यविधी केला जातो. येथे 'तरंग' आणि 'सत्री' (देवींचे प्रतीक) बाहेर आणले जातात आणि पुरुष पारंपरिक गोंधळ नृत्य करतात. मंदिरातील विधींबरोबरच काही खास विधी घरीही केले जातात. नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी, ज्या कुटुंबांनी भाद्रपद महिन्यात गणेश चतुर्थी साजरी केली नाही, ती कुटुंबे एका दिवसासाठी गणेश चतुर्थीची पूजा करतात. संध्याकाळी मूर्तीचे विसर्जन केले जाते.

घरोघरी चालणाऱ्या परंपरा आणि 'वस्त्र घालप' विधी

पंचमीला 'सवाशीण' (विवाहित स्त्री) ला घरी आमंत्रित केले जाते. तिला 'ओटी' (तांदूळ, नारळ आणि भेटवस्तू) देऊन तिचा सन्मान केला जातो आणि नंतर जेवण दिले जाते. 'वस्त्र घालप' नावाचा एक खास विधीही घरी केला जातो, ज्यात तुळशीच्या रोपाजवळ एक छोटा माठव (लाकडी मंडप) उभारून त्याला फुलांच्या माळा अर्पण केल्या जातात. पहिल्या दिवशी एक माळ, दुसऱ्या दिवशी दोन, असे करत नवव्या दिवसापर्यंत माळांची संख्या वाढवली जाते.

दसरा: विजयाचे प्रतीक आणि महत्त्वाचा सण

नवरात्रीचा दहावा दिवस 'दसरा' किंवा 'दसरो' म्हणून साजरा होतो, जो गोव्यातील एक महत्त्वाचा सण आहे. या शुभ दिवशी लोक आपल्या घरातील वस्तूंची - अगदी कॉम्प्युटरपासून वाहनांपर्यंत - पूजा करतात. या वस्तूंना झेंडूच्या फुलांच्या आणि आंब्याच्या पानांच्या माळांनी सजवले जाते. तसेच, घराच्या प्रवेशद्वारावरही अशा माळा लावल्या जातात.

या दिवशी आपट्याच्या पानांची देवाणघेवाण करण्याची एक स्थानिक परंपरा आहे, कारण या पानांना सोन्याचे प्रतीक मानले जाते. दसरा हा सण देवी दुर्गाने महिषासुराचा वध केल्याचे आणि भगवान श्रीरामाने रावणाचा वध केल्याचे प्रतीक मानले जाते. तसेच, हा सण शेतीतल्या सुपीकतेचे आणि पावसाळ्यानंतरच्या नवीन हंगामाचे प्रतीक आहे. तो उत्सवाच्या दिवसांची सुरुवातही मानला जातो.