मानवी इतिहासात जगाला हादरवून टाकणाऱ्या पाच महामारी तुम्हाला माहितेयत का?

मानवी इतिहासात रोग आणि महामारी यांनी मोठी भूमिका बजावली आहे. प्रत्येक महामारीनंतर नवा सूर्य उगवतो आणि मानवी सभ्यता नव्या वाटेवर वाटचाल करत असते. कोरोना विषाणूच्या (Corona) प्रादुर्भावाच्या काळात आपण ही आशा आणि संयमाने पुढे जावे. महामारीचा आपल्या वर्तमानावर परिणाम झाला आहे आणि कोविड-19 (Covid-19) आपल्या भविष्याची चिंता करत आहे. मात्र, या निमित्ताने आपल्या भूतकाळातून धडा घेतला पाहिजे. जिथे आपण अशा अनेक साथीच्या रोगांचा सामना केला. अशा पाच साथीच्या रोगांनी जग बदलून टाकले आहे. (5 of History's Worst Pandemics)

यलो फीवर: हैतीमध्ये, 1801 मध्ये गुलामांनी युरोपियन वसाहतवादी सैन्याविरुद्ध बंड केले आणि परिणामी तुसैंट लूव्हर्चर फ्रान्सचा शासक बनला. तर फ्रान्समध्ये नेपोलियनने स्वतःला आजीवन देशाचा शासक घोषित केले आणि हैती ताब्यात घेण्याचा विचार केला. त्याने हजारो सैनिकांना लढायला पाठवले पण ते यलो फिव्हरशी लढू शकले नाहीत. सुमारे 50 हजार सैनिक मारले गेले आणि फक्त 3 हजार जिवंत राहिले. नंतर लाखो चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ अमेरिकेला विकले गेले. लुईझियाना खरेदीची भर पडल्याने अमेरिकेचे क्षेत्रफळ दुप्पट झाले.

प्लेग : युरोपातील चौदाव्या शतकातील पाचवे आणि सहावे दशक हे युरोपसाठी अत्यंत कठीण काळ होते. जेव्हा येथील लोकसंख्येपैकी एक तृतीयांश लोक प्लेगमुळे मरण पावले. त्यामुळे शेतात काम करणाऱ्या शेतकऱ्यांची कमतरता निर्माण झाली आणि सरंजामशाही व्यवस्थेचे विघटन झाले. महसूल मिळविण्यासाठी येथे काम करणाऱ्या जमिनदारांचे अवलंबित्व कमी झाले आणि हळूहळू ते जमीनदारांच्या कैदेतून मुक्त होऊ लागले. यामुळे मजुरीची प्रथा सुरू झाली आणि युरोपच्या विकासात अभूतपूर्व योगदान दिले. त्यामुळे व्यावसायिक आणि रोखीवर आधारित व्यवस्थेला चालना मिळाली. त्याच वेळी मजुरांना पगार देणे महाग पडू लागले आणि मग सागरी प्रवासातून नवीन जागा शोधू लागले.

स्मॉलपॉक्स: युरोपीय देशांनी पंधराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात अमेरिकन खंडावर वसाहत केली. हवामान बदलामुळे लोक मोठ्या प्रमाणावर मरण पावले. युनिव्हर्सिटी कॉलेज ऑफ लंडन, यूकेच्या म्हणण्यानुसार, त्यावेळी अमेरिकेची लोकसंख्या 60 दशलक्ष होती, जी आता 60 लाखांवर आली आहे. अमेरिकेत युरोपीय वसाहत स्थापन झाल्यावर रोगांचे आगमन तेथे झाले. यामध्ये स्मॉलपॉक्स तसेच गोवर, कॉलरा, मलेरिया, प्लेग, डांग्या खोकला आणि टायफस यांचा समावेश होतो. अमेरिकेतील लोकसंख्या घटल्याने शेती कमी झाली आणि मोठे क्षेत्र कुरण आणि जंगले बनले. हे क्षेत्र 5 लाख 60 हजार चौरस किलोमीटर आहे, जे केनिया किंवा फ्रान्सचे आकारमान आहे. त्यामुळे कार्बन डायऑक्साइडची पातळी खाली आली आणि पृथ्वीचे तापमान कमी झाले. हिरवाईमुळे, एक प्रकारे, लहान हिमयुग जगाकडे परतले.

प्राण्यांची महामारी: आफ्रिकेत पसरलेल्या या रोगामुळे युरोपीय देशांच्या साम्राज्याचा विस्तार करताना मोठ्या संख्येने प्राण्यांचा मृत्यू झाला. रिंडरपेस्ट नावाच्या विषाणूने 1888 ते 1897 दरम्यान 90 टक्के पाळीव प्राणी मारले. यामुळे आफ्रिकेतील मोठ्या भागातील लोकांना उपासमारीचा सामना करावा लागला. बैलांच्या मृत्यूमुळे शेतीही अडचणीत आली होती. ज्याने युरोपीय देशांना वसाहती स्थापन करण्याची संधी दिली. मात्र, वसाहत स्थापन करण्याची योजना आधीच तयार करण्यात आली होती. आफ्रिकेच्या कोणत्या भागावर राज्य करायचे हे 14 देशांनी ठरवले. 1900 पर्यंत, 90 टक्के प्रदेश वसाहतवादी सैन्याने व्यापला होता.

मिंग राजवंशाचा पतन: चीनच्या मिंग राजवंशाची सत्ता जवळपास तीन शतके होती. प्लेगमुळे हा राजवंश कोसळला. 1641 मध्ये, उत्तर चीनमध्ये प्लेगसारख्या महामारीमुळे मोठ्या संख्येने लोकांचा मृत्यू झाला. अनेक ठिकाणी लोकसंख्या 20 ते 40 टक्क्यांनी घटली. यामुळे लोक मेलेल्या लोकांना खाऊ लागले. या संकटाची सुरुवात मलेरिया आणि प्लेग यांसारख्या रोगांच्या एकाच वेळी होण्याने झाली. चीनमधील आक्रमणकर्त्यांसोबत हे आजार आले असावेत, अशी शक्यता आहे. नंतर मंचुरियाच्या किंग राजघराण्याने चीनवर हल्ला केला आणि मिंग राजवंशाचा अंत झाला. मिंग राजवंश सत्तेवर येण्यामागे दुष्काळ आणि भ्रष्टाचार यांसारखी कारणेही होती.