Difficult words related to Budget: अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन आज 2024 चा अंतरिम अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. अशा अनेक गोष्टी आणि शब्दांचा उल्लेख अर्थसंकल्पात केला जातो, ज्या आपण सहसा ऐकतो आणि समजतो पण त्यांची व्याख्या आणि व्याप्ती आपल्याला माहिती नसते. अर्थसंकल्पात वापरल्या जाणाऱ्या अशा शब्दांचा अर्थ सोप्या आणि सोप्या भाषेत समजून घेऊया.
अर्थसंकल्पाचा अर्थ समजणे सुशिक्षित व्यक्तीलाही अवघड आहे. बजेट हा शब्द फ्रेंच शब्द Bougette पासून आला आहे. म्हणजे छोटी पिशवी. फ्रेंच भाषेत, हा शब्द लॅटिन शब्द 'बुलगा' पासून आला आहे. याचा अर्थ 'लेदर बॅग' असा होतो.
प्राचीन काळी मोठे व्यापारी आपली सर्व आर्थिक कागदपत्रे एकाच पिशवीत ठेवत असत. त्याचप्रमाणे, हळूहळू या शब्दाचा वापर संसाधने एकत्रित करण्यासाठी केलेल्या गणनेशी जोडला गेला. अशा प्रकारे सरकारांच्या वार्षिक आर्थिक खात्याला 'बजेट' असे नाव मिळाले.
ब्रिटनने देशाचे उत्पन्न आणि खर्चाचा लेखाजोखा सरकारकडून मांडण्यास सुरुवात केली. ब्रिटनचे अर्थमंत्री संसदेत उत्पन्न आणि खर्चाचा लेखाजोखा मांडण्यासाठी आले असता त्यांनी संबंधित कागदपत्रे लाल चामड्याच्या पिशवीत आणली. त्या पिशवीला फ्रेंचमध्ये 'बजेटी' म्हणत, जे इंग्रजीत भाषांतरित झाल्यावर 'बजेट' झाले.
सरकारचे एकूण उत्पन्न आणि खर्च यातील तफावतीला आर्थिक परिभाषेत 'फिस्कल डेफिसिट' म्हणजेत वित्तीय तूट म्हणतात. यावरून सरकारला आपले कामकाज चालवण्यासाठी किती कर्ज घ्यावे लागेल याची माहिती मिळते. एकूण महसुलाची गणना करताना कर्जे विचारात घेतली जात नाहीत. म्हणजेच सरकारचा खर्च आणि उत्पन्न यातील तफावतीला वित्तीय तूट किंवा अर्थसंकल्पीय तूट असे म्हणतात.
जेव्हा एखाद्या देशाच्या वस्तू, सेवा आणि हस्तांतरणाची आयात निर्यातीपेक्षा जास्त असते, तेव्हा चालू खात्यातील तुटीची परिस्थिती उद्भवते. म्हणजेच भारतात बनवलेल्या वस्तू आणि सेवा जेव्हा परदेशात निर्यात केल्या जातात तेव्हा त्यातून पैसे मिळतात.
दुसरीकडे, जेव्हा कोणतीही वस्तू किंवा सेवा आयात केली जाते तेव्हा त्याची किंमत मोजावी लागते. अशाप्रकारे, देशांतर्गत मिळालेली देयके आणि बाहेरील देशांना दिलेली किंमत यांच्यातील फरकाला चालू खात्यातील तूट असे म्हणतात.
सरकारी महसूल म्हणजे सरकारला त्याच्या सर्व स्रोतांमधून मिळणारे उत्पन्न. याउलट ज्या वस्तूंवर सरकार खर्च करते त्यांना सरकारी खर्च म्हणतात. सरकारच्या आर्थिक धोरणाचा तो महत्त्वाचा भाग आहे.
संसदेत अर्थसंकल्पीय प्रस्ताव मांडताना, अर्थमंत्री विविध प्रकारचे कर आणि शुल्क आणि योजना आणि इतर प्रकारच्या खर्चाच्या माध्यमातून मिळणाऱ्या उत्पन्नाचा लेखाजोखा मांडतात, त्याला सामान्यतः अर्थसंकल्पीय अंदाज म्हणतात.
या विधेयकाद्वारेच सामान्य अर्थसंकल्प सादर करताना अर्थमंत्री सरकारचे उत्पन्न वाढवण्याच्या उद्देशाने नवीन कर वगैरे प्रस्तावित करतात. यासोबतच सध्याच्या करप्रणालीत कोणत्याही प्रकारची दुरुस्ती वगैरे वित्त विधेयकात प्रस्तावित आहे. संसदेची मंजुरी मिळाल्यानंतरच त्याची अंमलबजावणी होते.
विनियोग विधेयकाचा साधा अर्थ असा आहे की, सर्व उपाययोजना करूनही सरकारची कमाई सरकारी खर्च भागवण्यासाठी अपुरी आहे आणि या बाबीचा खर्च भागवण्यासाठी सरकारला एकत्रित निधीतून पैशांची गरज आहे. एक प्रकारे या विधेयकाद्वारे अर्थमंत्री एकत्रित निधीतून पैसे काढण्यासाठी संसदेची परवानगी घेतात.
दैनिक गोमंतकचे सदस्य व्हा
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.