भारतीय नौदल दिन ४ डिसेंबर रोजी साजरा केला जातो. आधुनिक भारतीय नौदलाची स्थापना छत्रपती शिवाजी महाराजांनी केली होती परंतु नंतर औपचारिकपणे ब्रिटिशांनी त्याची स्थापना केली. परंतु प्राचीन किंवा पौराणिक काळातील भारतीयांचा समुद्राशी खोल संबंध होता. प्राचीन भारतातील सागरी राज्यांच्या राजांची स्वतःची स्वतंत्र नौदल शक्ती होती. या जलसेनेचे वर्णन आपल्याला प्राचीन भारताच्या इतिहासात आणि पुराणांमध्ये आढळते. चला जाणून घेऊया प्राचीन भारतीय सागरी शक्तीबद्दल.
भारतात शिवाजी महाराजांच्या आधी दक्षिण भारतातील चोल आणि चालुक्य वंशाच्या राजांकडे जगातील सर्वात शक्तिशाली नौदल होती. त्याचे वर्णन इतिहासात आढळते.
• इ.स.पू. चौथ्या शतकात, भारत मोहिमेवरून परतत असताना, अलेक्झांडर द ग्रेटचा सेनापती नेअरकस याने आपल्या सैन्याला सागरी मार्गाने घरी पाठवण्यासाठी भारतीय जहाजांचा ताफा गोळा केला होता. इ.स.पूर्व दुसऱ्या शतकात बांधलेल्या सांची स्तूपाच्या पूर्व आणि पश्चिम दरवाजांवर इतर शिल्पांमध्ये जहाजांच्या प्रतिकृती देखील आहेत.
• भारतीय जहाजांवर लढायचे, हे वैदिक साहित्यातील तुग्रा ऋषींच्या किस्सेवरून, रामायणातील केवटच्या कथेवरून आणि लोककथेतील रघुच्या दिग्विजयच्या कथेवरून ओळखले जाते. भारतात सिंधू गंगा, सरस्वती आणि ब्रह्मपुत्रा या अशा नद्या आहेत ज्यावर पौराणिक काळात होड्या, जहाजे इत्यादी चालत असल्याचा उल्लेख आढळतो.
• भारतातील जलवाहतूक आणि नेव्हिगेशनची कला 6,000 वर्षांपूर्वी सिंधू नदीत उगम पावली. ऋग्वेदात बोटीने समुद्र पार करण्याचे अनेक संदर्भ आहेत. शंभर खलाशांनी मोठे जहाज रोवल्याचाही उल्लेख आहे. ऋग्वेदात भारताच्या दोन्ही महासागरांचा (पूर्व आणि पश्चिम) सागरी मार्गाने व्यापाराचा उल्लेख आहे, ज्यांना आज बंगालचा उपसागर आणि अरबी समुद्र म्हणतात.
• अथर्ववेदात अशा बोटींचा उल्लेख आहे ज्या सुरक्षित, प्रशस्त आणि आरामदायी होत्या. - ऋग्वेदात सरस्वती नदीला 'हिरण्यवर्तनी' आणि सिंधू नदीला 'हिरण्यमयी' म्हणतात. सरस्वती परिसरातून सोन्याचा धातू काढून त्याची निर्यात केली जात होती. भारतातील लोक इराकमार्गे सागरी मार्गाने इजिप्तशी व्यापार करत असत. तिसर्या शतकात भारतीय लोक सागरी मार्गाने मलय देश (मलाया) आणि इंडो-चायनीज देशांमध्ये घोडे निर्यात करत असत. - 'युक्तिकल्पतरु' या संस्कृत ग्रंथात बोट बांधण्याचे ज्ञान आहे. याचे चित्रण अजिंठा लेण्यांमध्येही आढळते. बोट बांधणीची सविस्तर माहिती या पुस्तकात मिळते. जसे, कोणत्या प्रकारचे लाकूड वापरावे, त्यांचा आकार आणि डिझाइन काय असावे, ते कसे सजवावे जेणेकरून प्रवाशांना अधिक आराम मिळेल. युतीकल्पामध्ये जलवाहनांच्या वर्गीकृत श्रेणीही विहित केल्या आहेत.
• मनुसंहिता जहाजातील प्रवाशांशी संबंधित नियमांचे वर्णन करते- भारताने प्रथमच नदीत बोट आणि जहाजे समुद्रात उतरवली होती. रामायणानुसार रावणाकडे विमानांसह अनेक सागरी जहाजे होती. केवट संदर्भ रामायणात येतो. वाल्मिकी रामायण आणि संशोधकांच्या मते, जेव्हा राम वनवासात गेले तेव्हा ते प्रथम अयोध्येपासून 20 किमी दूर असलेल्या तमसा नदीवर पोहोचले. यानंतर तो गोमती नदी पार करून निषादराज गृहाचे राज्य असलेल्या प्रयागराज (अलाहाबाद) पासून २०-२२ किमी अंतरावर असलेल्या शृंगवरपूरला पोहोचला. इथेच गंगेच्या तीरावर त्यांनी केवटला गंगा पार करायला सांगितली.
• महाभारत आणि संबंधित ग्रंथांमध्ये यमुनेमध्ये मोठ्या नौका धावत असल्याचा उल्लेख आहे. याच नौकांमधून श्रीकृष्ण आणि बलराम द्वारकेतून मथुरेला येत असत आणि मथुरेहून द्वारकेला जात असत. यादरम्यान त्यांना सरस्वती नदीतच बोटीतून प्रवास करावा लागला. प्राचीन काळी यमुना आणि सरस्वती नदीचे स्वरूप वेगळे आणि विशाल होते.
दैनिक गोमंतकचे सदस्य व्हा
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.