Environmental Care: पर्जन्य देवतांचा कोप

Environmental Care: मध्य आणि दक्षिण भारतीय द्वीपकल्पाच्या अंतर्गत भागात, पश्चिम घाट पर्वतांच्या पावसाच्या छायेमुळे अर्धशुष्क आणि अत्यंत हंगामी हवामान व्यवस्था निर्माण होते, ज्यापैकी बहुतेक भागात नैर्ऋत्य मान्सूनमध्ये फक्त एकच पावसाळा असतो. या प्रदेशात कर्नाटक राज्याचा बराचसा भाग, तसेच आंध्र प्रदेशातील रायलसीमा प्रदेश आणि महाराष्ट्रातील अधिक कोरडवाहू मैदान प्रदेशांचा समावेश होतो.

[मॉरिसन,:फ्लो - वॉटर अँड द लँडस्केप्स ऑफ साऊथ इंडिया भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्यकाळ, जर्नल ऑफ फील्ड आर्किओलॉजी, 3] मॉरिसन यांनी 2015 मध्ये दख्खनमधील पुरातत्त्वीय क्षेत्राच्या अभ्यासाच्या आधारे लिहिले आहे. १०० वर्षांपूर्वी १९१३ मध्ये भारताच्या अवर सचिवांनी ब्रिटीश पार्लमेंटला सांगितले होते,"नैर्ऋत्य मॉन्सूनमुळे हिंदी महासागरातून निर्माण झालेल्या पावसाच्या ढगांच्या खालच्या थरांना रोखण्याचा आणि द्वीपकल्पाच्या पश्चिमेकडील किनारपट्टीच्या अरुंद पट्ट्यावर अतिवृष्टी होण्याचा परिणाम पश्चिमेकडील टेकड्यांवर होतो.

मध्यभागी पठार एक नीरस आणि जवळजवळ वृक्षविरहित विस्तार दर्शविते; पाण्याची कमतरता आहे आणि चारा मिळणे कठीण आहे." (होल्डरनेस, १९१३ :भारताची नैतिक आणि भौतिक प्रगती आणि स्थिती दर्शविणारे निवेदन , क्रमांक ४८, १०) ऑगस्ट २०१८ मध्ये केरळमध्ये झालेल्या अतिवृष्टीबद्दल नासाने केलेल्या ''इंटिग्रेटेड मल्टी सॅटेलाईट रिट्रीव्हल्स''पेक्षा हे फारसे वेगळे नाही: "२,००० मीटरपेक्षा जास्त उंचीअसलेले पश्चिम घाट भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीवर पर्जन्यमान वाढविण्यास सक्षम आहेत कारण ते नैर्ऋत्य मॉन्सून परिसंचरणाचा एक भाग म्हणून उत्तर हिंदी महासागर आणि अरबी समुद्राच्या उबदार पाण्यातून ओढल्या जाणार्या आर्द्रतेने भरलेल्या हवेला रोखतात."

बहुधा दुष्काळ हा बराच काळापासून सह्याद्री कोकणाचा शाप राहिला आहे; तर कधी तर त्याहूनही वाईट झाला आहे. इनामगाव (जि. पुणे जिल्ह्यातील इनामगाव) येथील उत्खननाच्या आधारे अभ्यासकांचे मत आहे की, इ.स.पू. १,००० च्या सुमारास सह्याद्रीपार प्रदेशावर भीषण दुष्काळाचा परिणाम झाला. ज्युलियट क्लटन-ब्रॉक म्हणतात, "इ.स.पू. १००० च्या सुमारास लोक हे गाव आणि या प्रदेशातील इतर लोक सोडून जाऊ लागले.

[क्लटन-ब्रॉक, 2012 :श्रावधनुष्य येथील शिलालेख क्रमांक १ मध्ये चंद्रगुप्ताच्या सोळा स्वप्नांची नोंद आहे, ज्याचा अर्थ जैन श्रुत-केवलीतील शेवटचा भद्रबाहु याने विंध्य आणि निलगिरी पर्वतरांगांमधील बारा वर्षांचा दुष्काळ असा केला आणि उपासमारीपासून वाचण्यासाठी संपूर्ण संघ दक्षिणेकडे हलविण्याचा निर्णय घेतला; तो ख्रिस्तपूर्व तिसऱ्या शतकाच्या अखेरीस होता. [राईस, १८८९: श्रावणबेळगोळ येथील शिलालेख, ३]

एका जनुकीय अभ्यासानुसार, कानारा म्हशीच्या हॅप्लोटाइप्सने टोका म्हशीच्या वांशिक हॅप्लोटाइपला हातभार लावला असल्याचे आढळले, ज्यामुळे कनारा भागातून पश्चिम घाटातील नीलगिरी पर्वताकडे म्हशींचे संभाव्य स्थलांतर सूचित होते . इथला कानरा बहुधा किनाऱ्याचा उल्लेख करत नाही, तर सह्याद्रीच्या पलीकडच्या प्रदेशाचा संदर्भ देतो. भारतातील इतर मुख्य जातींमधील टोका म्हशींच्या विचलन काळाचा अंदाज पाहता हे स्थलांतर इ.स.पू. ७०० - इ.स.पू. २०० च्या सुमारास झाले असावे असा अंदाज आहे.

[कुमार, २००६: आठ भारतीय नदीकाठच्या म्हशींच्या जातींमधील जनुकीय भिन्नता आणि संबंध, आण्विक पर्यावरणशास्त्रात, ५९९] वर चर्चा केलेल्या संकटग्रस्त स्थलांतराच्या तीन संभाव्य तारखा साधारणपणे ख्रिस्तपूर्व गेल्या सहस्रकाच्या शेवटच्या शतकांना सह्याद्री कोकणातल्या दुष्काळाचा संभाव्य काळ मानतात.

राजस्थान तलावाच्या साठ्यातून गोळा केलेल्या जीवाश्म स्वरूपातील वनस्पतींचे परागकण, बीजाणू आणि काही सूक्ष्म प्लवक जीवांच्या अभ्यासाच्या आधारे कृष्णमूर्ती आणि इतरांनी पश्चिम आणि मध्य भारतासाठी खालील हवामान क्रम तयार केला आहे: इ.स.पू. ८,००० पूर्वी - तीव्र शुष्कता; इ.स.पू. ८,००० ते ७,५०ओ - तुलनेने ओला; इ.स.पू. ७,५०० ते ३,००० - तुलनेने कोरडा; इ.स.पू. ३,००० ते १,७०० - ओलापणा अचानक वाढणे; इ.स.पू. १,७०० ते १,५०० - तुलनेने कोरडे; इ.स.पू. १,५०० ते ५००. शुष्क. [कृष्णमूर्ती एट अल, १९८१} सह्याद्री कोकणातल्या कोरडवाहू कालखंडाचा/दुष्काळाचा आमचा पूर्वीचा अंदाज कृष्णमूर्तींच्या शेवटच्या कोरडवाहू कालखंडाच्या आसपास - इ.स.पू. १,००० ते ५०० च्या आसपास कमी-अधिक प्रमाणात बसत असे.

इ.स.पू. १०,५०० ते १,६०० या कालावधीत बर्केलहॅमर यांनी मेघालयातील चेरापुंजी येथील मावमलुह गुहेतील कॅल्सिटिक स्टॅलगमाइटच्या डेटाचा वापर करून मान्सूनमधील बदलांचा मागोवा घेतला आहे.

[बर्केलहॅमर एट अल, 2012 :४००० वर्षांपूर्वी भारतीय मान्सूनमध्ये अचानक झालेला बदल] अशा अनुमानाचा आधार म्हणजे स्टॅलगमाइट साठ्यातील ऑक्सिजन-१८ (१८ओ) ते ऑक्सिजन-१६(१६ओ) गुणोत्तर आणि ती तयार होण्याच्या काळातील पर्जन्यमान यांचा संबंध आहे. त्यामुळे मावमलुह गुहेच्या आधारे बर्केलहॅमर व इतरांनी असा निष्कर्ष काढला आहे की, इ.स.पू.१०,५०० ते १,६०० च्या दरम्यान मान्सूनमध्ये अचानक बदल झाला; तो बदल इ.स.पू. २,००० च्या आसपास होता. इ.स.पू. २२०० च्या सुमारास घडलेल्या ''क्लायमेट ब्रेकडाउन'' किंवा ४.२ के इव्हेंटच्या अगदी जवळ आहे आणि त्याचे परिणाम मध्य पूर्व, पूर्व आफ्रिका, दक्षिण युरोप, दक्षिण चीन तसेच उष्णकटिबंधीय हिंदी महासागरात आढळले आहेत.

इ.स.पू. ४,००० ते इ.स.७०० या कालावधीत नदीच्या पाणलोट क्षेत्रातील वनस्पतींच्या आच्छादनातील भिन्नता शोधण्यासाठी गोदावरी खोऱ्यातील गाळाच्या गाभ्यातील सेंद्रिय पदार्थ आणि खनिज चुंबकत्वाचा वापर करून कुई आणि इतरांनी गोदावरी खोऱ्यात असाच अभ्यास केला. या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की गाळातील सेंद्रिय पदार्थ इ.स.पू. २,००० पासून आणि पुन्हा इ.स.पू. १,२०० पासून वाढले; परंतु इ.स.पू. ११०० नंतर लक्षणीय घट झाली; हे इ.स.पूर्व शेवटच्या सहस्रकापासून वनस्पतींमध्ये घट दर्शविते. [कुएट अल, 2017 : वनस्पतींच्या घसरणीची मध्य ते उत्तरार्धातील नोंद ] हे निष्कर्ष आपण आधी पाहिलेल्या निष्कर्षांशी सुसंगत आहेत.