जागतिक जल दिन (World Water Day) 22 मार्च रोजी साजरा केला जातो. तसे पाहता, जगभरात पाण्याबाबत जनजागृती हा एक मोठा मुद्दा बनला आहे. कारण पाण्याचा प्रश्न सर्वच देशांसमोर मोठ्या संकटाच्या रूपाने समोर येत आहे. याबाबत काही देशांनी आधीच सावधगिरी बाळगली आहे. अनेक देशांमध्ये पाणी वाचवण्यासाठी विविध योजना आणि जनजागृती मोहिमाही राबवल्या जात आहेत. अशाच देशांमध्ये ऑस्ट्रेलिया आणि जर्मनी देखील आहेत, जिथे सरकार पाणी वाचवण्यासाठी पैसे देते.

2003 ते 2012 या काळात ऑस्ट्रेलियातील अनेक राज्यांमध्ये भीषण दुष्काळ पडला होता. ऑस्ट्रेलियातील व्हिक्टोरिया राज्यात पाण्याची पातळी 20 टक्क्यांनी घसरली आहे. याला सामोरे जाण्यासाठी सरकारने पाण्याचा पुनर्वापर आणि रेनवॉटर हार्वेस्टिंगबाबत लोकांना जागरूक केले. आता ऑस्ट्रेलियातील अनेक शहरांमध्ये जल योजना राबवली जात आहे. या अंतर्गत, ज्या लोकांच्या घरातील पाण्याची गळती दुरुस्त केली जाईल, त्यांना 100 डॉलर्सची सूट मिळते.

पाणी गळती दुरुस्त करा पैसे मिळवा

यासाठी ऑस्ट्रेलियातील लोकांना फक्त ऑनलाइन सांगायचे आहे की त्यांच्याकडे पाण्याची गळती शोधण्याचे यंत्र आहे. हे उपकरण घराच्या कोणत्याही भागात पाण्याची गळती किंवा अपव्यय झाल्याची लगेच माहिती देते. यानंतर, तुम्हाला तुमच्या जवळ राहणार्‍या परवानाधारक प्लंबरचे त्वरित ऑनलाइन बुकिंग करावे लागेल आणि त्याची दुरुस्ती करून घ्यावी लागेल.

जर्मनीमध्ये पाणी बचतीसाठी पैसे मिळतात

जर्मनी सरकारही असाच एक प्रकल्प राबवते. नॅशनल रेन वॉटर अँड ग्रे वॉटर प्रोजेक्ट असे त्याचे नाव आहे. पाणी बचत तंत्रज्ञानाचा अवलंब करणाऱ्यांनाही सरकार आर्थिक मदत करते. त्यामुळे तेथील पाण्याचे संकट दूर होऊ शकले.

जर्मनीत एक थेंबही पाणी वाया जात नाही

जर्मनीत एक थेंबही पाणी वाया जात नाही हे जगाला माहिती आहे. जगभरात पाणी वाचवण्यात जर्मन आघाडीवर आहेत. त्यांना पाण्याचा थेंबही वाया न घालवण्याची सवय आहे. गेल्या काही वर्षांत त्यांनी दरडोई पाण्याचा वापर कमी केला आहे.

40 वर्षांपूर्वी येथे जलसंचयनाचे काम सुरू झाले होते

जर्मनीमध्ये 1980 पासून रेन वॉटर हार्वेस्टिंगचे काम सुरू आहे. जर्मनीत पावसाच्या पाण्याचा साठा अल्प प्रमाणात सुरू झाला. हे सुरू करण्यामागे पर्यावरणाच्या दृष्टीने संवेदनशील असणाऱ्या लोकांचा हात होता. पण हळूहळू सार्वजनिक इमारती आणि अगदी उद्योगही पावसाचे पाणी साठवण्याच्या यंत्रणेशी जोडले जाऊ लागले. याठिकाणी बहुतांश पावसाचे पाणी पिण्याव्यतिरिक्त शौचालय इत्यादी कामांसाठी वापरले जाते. जर्मनी 95 टक्के सांडपाणी पुनर्वापराद्वारे वापरते. जास्तीत जास्त 10,000 जलशुद्धीकरण संयंत्रे आहेत. तेथील 99% लोकसंख्या सार्वजनिक पाणीपुरवठा यंत्रणेशी जोडलेली आहे.

ब्राझील, सिंगापूर, ऑस्ट्रेलिया, चीन, जर्मनी आणि इस्रायल हे देश जलसंकटाला तोंड देण्यासाठी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करत आहेत. जलसंकटावर मात करण्याचा सर्वात स्वस्त आणि उत्तम मार्ग म्हणजे पाण्याची बचत करणे. पाण्याचा कमीत कमी वापर करणे. अनेक देशांनी रेन वॉटर हार्वेस्टिंगला त्यांच्या केंद्रीय जल व्यवस्थापन योजनेचा भाग बनवले आहे. त्यांचा सर्वाधिक भर पावसाचे पाणी गोळा करण्यावर असतो. हे साठलेले पाणी पिण्यासाठी वापरले जात नाही. काही देशांना या दिशेने यश आले आहे. 2009 मध्ये, UN ने आपल्या संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रमात पावसाच्या पाण्याचे (Water) संचयन अधिकाधिक लोकप्रिय करण्यावर भर दिला. ब्राझील, चीन न्यूझीलंड आणि थायलंड हे देश रेन वॉटर हार्वेस्टिंगचे उत्तम काम करत आहेत.

छतावरील पाणी साठवण्यात ब्राझील आघाडीवर आहे छतावरील रेनवॉटर हार्वेस्टिंगच्या दिशेने ब्राझीलने सर्वोत्तम काम केले आहे. या तंत्रात घराच्या छतावर येणारे पावसाचे पाणी मोठ्या टाक्यांमध्ये पाईपद्वारे जमा केले जाते. संपूर्ण जगात उपलब्ध असलेल्या ताज्या पाण्यापैकी 18 टक्के पाणी ब्राझीलमध्ये आहे. पण ब्राझीलच्या मोठ्या शहरांना फक्त 28 टक्के वापरण्यायोग्य पाणी मिळते.

ब्राझील आर्थिक मदतही देते

या समस्येला तोंड देण्यासाठी ब्राझीलने रेन वॉटर हार्वेस्टिंगचे काम केले. ब्राझीलने एक प्रकल्प चालवला, ज्यामध्ये दहा लाख लोकांच्या घरांवर छतावरील रेनवॉटर हार्वेस्टिंग सिस्टमद्वारे पाण्याची समस्या सोडवली जाईल असे लक्ष्य ठेवण्यात आले होते. या तंत्राद्वारे पावसाचे पाणी साठवून ते उन्हाळ्यात वापरण्यासाठी साठवले जाते. या तंत्रज्ञानासाठी ब्राझील सरकार आर्थिक मदतही करते.

सिंगापूरने कालव्यांचे जाळे घातले

सिंगापूर हा लहान पण दाट लोकवस्तीचा देश आहे. येथे प्रदूषित पाण्याची मोठी समस्या निर्माण झाली होती. पिण्याचे शुद्ध पाणी मिळणे कठीण झाले होते. 1977 मध्ये सिंगापूरने मोठ्या प्रमाणावर स्वच्छता मोहीम सुरू केली. सर्वाधिक प्रदूषित पाण्याच्या समस्येकडे लक्ष देण्यात आले. याचा परिणाम म्हणून सिंगापूर नदी 1987 पर्यंत पूर्णपणे प्रदूषणमुक्त झाली. नद्या स्वच्छ करूनही सिंगापूरला शुद्ध पाण्याची समस्या भेडसावत होती. सिंगापूरने स्टॉर्मवॉटर ऑप्टिमायझेशनद्वारे समस्या सोडवली. या तंत्रात पुराचे पाणी कालव्याद्वारे नियंत्रित करून ते वापरण्यायोग्य केले जाते. कालव्याच्या लांब आणि रुंद जाळ्यामुळे सिंगापूरचा पाण्याचा प्रश्न बऱ्याच अंशी सुटला.

चीनने चालवला 121 नावाचा विशेष प्रकल्प

रेन वॉटर हार्वेस्टिंगच्या बाबतीतही चांगले काम केले आहे . जगातील 22 टक्के लोकसंख्या चीनमध्ये आहे. गोड्या पाण्याचे स्त्रोत येथे फक्त 7 टक्के आहेत. लोकसंख्या वाढल्याने पाण्याची समस्या वाढली आहे. चीनने यासाठी रेन वॉटर हार्वेस्टिंगचा चांगला वापर केला आहे. या तंत्रज्ञानावर 1990 पासून काम सुरू आहे. 1995 मध्ये दुष्काळ पडला तेव्हा सरकारने 121 हा प्रकल्प सुरू केला. ज्या अंतर्गत प्रत्येक कुटुंबाला पावसाचे पाणी जमा करण्यासाठी किमान 2 कंटेनर ठेवावे लागतील. चिनमध्ये हा प्रकल्प खूप यशस्वी झाला.