Superbug Virus : गेल्या दोन वर्षांपासून संपूर्ण जगात कोरोना विषाणूने थैमान घातले होते. एकीकडे, दरवर्षी नवीन प्रकारासह, ही महामारी लोकांना केवळ शारीरिकच नव्हे तर मानसिकदृष्ट्या देखील कमकुवत करत आहे. तर दुसरीकडे अमेरिकेत (America) मानवांमध्ये वेगाने पसरणाऱ्या एका सुपरबगने संपूर्ण जगाला पुन्हा चिंतेत टाकले आहे.

हा बॅक्टेरियाचा सुपरबग (Superbug) गेल्या काही वर्षांत वैद्यकीय शास्त्रासमोर मोठे आव्हान म्हणून समोर आला आहे. अशा परिस्थितीत कोविड-19 चा संसर्ग अधिक धोकादायक बनत आहे. मेडिकल जर्नल लॅन्सेटमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासात असे सुचवण्यात आले आहे की जर हा सुपरबग याच वेगाने पसरत राहिला तर दरवर्षी 10 दशलक्ष लोकांचा मृत्यू होऊ शकतो.

सध्या या सुपरबगमुळे जगभरात दरवर्षी 1.3 दशलक्ष लोकांचा मृत्यू होत आहे. अँटीबायोटिक्स आणि अँटी-फंगल औषधे देखील सुपरबगवर परिणाम करत नाहीत, असे लॅन्सेटच्या अभ्यासातून समोर आले आहे. हा सुपरबग जगासाठी नवीन प्रकारचा धोका निर्माण करत आहे का?   

• एक सुपरबग काय आहे

हा जीवाणूंचा (Virus) एक प्रकार आहे. काही जीवाणू मानवासाठी अनुकूल असतात तर काही मानवांसाठी अत्यंत धोकादायक असतात. हा सुपरबग मानवांसाठी घातक आहे. हा जीवाणू, विषाणू आणि परजीवी यांचा एक प्रकार आहे. जेव्हा जीवाणू, विषाणू, बुरशी किंवा परजीवी वेळेनुसार बदलतात, तेव्हा औषध त्यांच्यावर परिणाम करणे थांबवते. यामुळे त्यांच्यामध्ये प्रतिजैविक प्रतिरोधक क्षमता निर्माण होते. 

प्रतिजैविक प्रतिरोधक शक्तीचा उदय झाल्यानंतर, त्या संसर्गावर उपचार करणे खूप कठीण होते. सोप्या भाषेत समजून घेतल्यास, सुपरबग म्हणजे रुग्णाच्या शरीरात असलेले जीवाणू, विषाणू आणि परजीवी यांच्यासमोर औषध कुचकामी ठरते.

कोणत्याही प्रतिजैविक औषधाच्या अतिवापरामुळे किंवा प्रतिजैविक औषधांचा विनाकारण वापर केल्यामुळे सुपरबग्स तयार होतात. डॉक्टरांच्या मते, फ्लू सारख्या विषाणूजन्य संसर्गाच्या बाबतीत अँटीबायोटिक्स घेतल्यास, सुपरबग होण्याची शक्यता जास्त असते, ज्यामुळे हळूहळू इतर मानवांना देखील संसर्ग होतो.

इंडियन कौन्सिल ऑफ मेडिकल रिसर्चच्या म्हणण्यानुसार, आपल्या देशात न्यूमोनिया आणि सेप्टिसिमियाच्या उपचारांसाठी वापरण्यात येणारी कार्बापेनेम ही औषधे आता जीवाणूंवर कुचकामी ठरली आहेत. त्यामुळे या औषधांच्या निर्मितीवर बंदी घालण्यात आली होती.

• हा धोकादायक बग कसा पसरतो?

त्वचेचा संपर्क, जखमा, लाळ आणि लैंगिक संपर्काद्वारे सुपरबग्स एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीपर्यंत पसरतात. सुपरबग मानवी शरीरात गेल्यावर औषधांचा रुग्णावर परिणाम होणे थांबते. सुपरबग्सवर सध्या कोणतेही औषध उपलब्ध नाही, परंतु योग्य पद्धतींचा अवलंब करून ते टाळता येऊ शकते.

• कोरोना आणि सुपरबगने घातला धुमाकूळ

लॅन्सेटने कोरोना महामारीच्या (Corona) काळात काही दिवसांपूर्वी सुपरबगमुळे झालेल्या मृत्यूंचा अभ्यास केला आहे. अहवालानुसार, 2021 मध्ये, ICMR ने 10 रुग्णालयांमध्ये एक अभ्यास केला आणि असे आढळून आले की , कोरोना विषाणूनंतर लोकांनी जास्त अँटीबायोटिक्स वापरण्यास सुरुवात केली  आहे.

अँटिबायोटिक्स आणि सुपरबग्सच्या अतिवापरामुळे परिस्थिती बिकट झाली आहे. कोरोनाची लागण झालेल्या कोविड रुग्णांपैकी ५० टक्क्यांहून अधिक रुग्णांना उपचारादरम्यान किंवा नंतर बॅक्टेरिया किंवा बुरशीमुळे संसर्ग झाला आणि त्यांचा मृत्यू झाला. या अभ्यासानुसार, जगात प्रतिजैविकांचा वापर याच दराने वाढत राहिला तर वैद्यकीय शास्त्राची सर्व प्रगती शून्य होईल. 

• प्रतिजैविकांचा वापर वाढत आहे

स्कॉलर अॅकॅडमिक जर्नल ऑफ फार्मसीच्या अहवालानुसार, गेल्या 15 वर्षांत जगभरात प्रतिजैविकांचा वापर 65 टक्क्यांनी वाढला आहे. कोरोना महामारीमुळे घाबरलेले लोक आणि त्यांची कमकुवत प्रतिकारशक्ती आता सर्दी-खोकल्यातही अँटिबायोटिक्सचा वापर करत आहेत. या सुपरबगमुळे अमेरिकेला ५ अब्ज डॉलरचे नुकसान होत आहे.

• प्रतिजैविकांचा अतिरेक धोकादायक!

लॅन्सेटच्या याच अभ्यासात, कोरोना महामारीमुळे रूग्णालयात असल्‍यामुळे एएमआरचा भार कसा वाढला आहे हे सांगितले गेले. याचे एक कारण म्हणजे कोरोनाच्या उपचारादरम्यान बहुतांश रुग्णांना अँटीबायोटिक्स देण्यात आली होती. 

• सुपरबगमुळे कोणते रोग होतात

2021 मध्ये, अमेरिकेतील 10 हून अधिक संशोधनांमध्ये असे आढळून आले की सुपरबग्समुळे अकाली जन्माचा धोका वाढतो. दुसरीकडे, पुरुषांना लघवीशी संबंधित समस्या आहेत. तथापि, मानवांमध्ये त्याच्या दीर्घकालीन दुष्परिणामांवर अजून संशोधन केले जात आहे. 

सुपरबग उद्रेक कसे टाळायचे

• सुपरबग टाळण्यासाठी, प्रथम साबण आणि पाण्याने हात धुवा.

• हात धुण्यासाठी हँड सॅनिटायझर वापरा.

• खाद्यपदार्थ स्वच्छ ठिकाणी ठेवा.

• अन्न नीट शिजवून स्वच्छ पाणी वापरावे.

• आजारी लोकांशी संपर्क टाळा.

• डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच कोणत्याही प्रतिजैविकांचा वापर करा.

• इतरांसोबत प्रतिजैविक सामायिक करत नाही.