देशाला लवकरच पहिला इलेक्ट्रिक हायवे (Electric Highway) मिळू शकतो. दिल्ली (Delhi) आणि जयपूर (Jaipur) दरम्यान विद्युत महामार्ग बांधण्याची सरकारची तयारी आहे. केंद्रीय रस्ते मंत्री नितीन गडकरी (Union Roads Minister Nitin Gadkari) यांनी नुकतीच राजस्थानच्या दौसा येथे याची घोषणा केली आहे. या महामार्गावर सर्व इलेक्ट्रिक वाहने धावतील. यामुळे पैशाच्या बचतीबरोबर प्रदूषणही (Pollution) कमी होईल. केंद्रीय मंत्र्यांची ही घोषणा देशातील इलेक्ट्रिक वाहनांना प्रोत्साहन देण्याच्या मार्गातील एक मोठे पाऊल मानले जात आहे.

समजून घ्या, इलेक्ट्रिक हायवे म्हणजे काय? हे कसे कार्य करते? याचा तुम्हाला कसा फायदा होईल? आणि जगात इलेक्ट्रिक हायवेवर कुठे काम चालू आहे?

सर्वप्रथम, इलेक्ट्रिक हायवे म्हणजे काय ते समजून घ्या?

सोप्या भाषेत समजून घ्यायचे म्हटल्यास, असा महामार्ग ज्यावर इलेक्ट्रिक वाहने चालतात. तुम्ही ट्रेनच्या वरच्या बाजूला एक विद्युत तार पाहिली असेल. ही वायर रेल्वेच्या इंजिनाला हाताच्या सहाय्याने जोडलेली असते, ज्यामुळे संपूर्ण ट्रेनला उर्जा मिळते. तशाचप्रकारे महामार्गावर विद्युत ताराही लावण्यात येतील. महामार्गावरुन जाणाऱ्या वाहनांना या तारांमधून उर्जा मिळणार आहे. याला ई-हायवे म्हणतात, म्हणजे इलेक्ट्रिक हायवे. या महामार्गावर इलेक्ट्रिक वाहने चार्ज करण्यासाठी अंतरावर चार्जिंग पॉईंट देखील असतील.

ते कोठे बांधले जात आहे?

नितीन गडकरी यांनी जाहीर केले आहे की, देशातील पहिला ई-हायवे दिल्ली आणि जयपूर दरम्यान बांधला जाईल. 200 किमी लांबीचा हा महामार्ग दिल्ली-मुंबई द्रुतगती मार्गासह नवीन लेनवर बांधला जाईल. ही लेन पूर्णपणे इलेक्ट्रिक असेल आणि त्यात फक्त इलेक्ट्रिक वाहने चालतील. सरकार यासाठी स्वीडिश कंपन्यांशी बोलत आहे. संपूर्ण तयार झाल्यानंतर हा देशातील पहिला ई-हायवे असेल.

तुमच्यासाठी ई-हायवेचे काय फायदे आहेत?

ई-महामार्गाचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यात वाहनांची स्वस्त हालचाल. नितीन गडकरी म्हणाले होते की, ई-हायवेमुळे लॉजिस्टिक कॉस्ट 70% कमी होईल. सध्या वस्तूंच्या किमती वाढण्याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे ट्रांसपोर्टेशन कॉस्ट. जर वाहतूक खर्च कमी झाला तर वस्तू स्वस्त होऊ शकतात. हे पूर्णपणे पर्यावरणपूरक असतील. वाहने चालवण्यासाठी विजेचा वापर केला जाईल, जे पेट्रोल आणि डिझेलपेक्षा स्वस्त असेल आणि पर्यावरणासाठी कमी हानिकारक असेल. पेट्रोल आणि डिझेलवरील अवलंबित्व कमी होईल. महाग पेट्रोल आणि डिझेलमुळे वाहतुकीचा खर्चही वाढला आहे. याव्यतिरिक्त, पेट्रोल आणि डिझेल देखील पर्यावरणासाठी हानिकारक आहे.

इलेक्ट्रिक हायवे कसे काम करतात?

जगभरात ई-हायवेसाठी तीन वेगवेगळ्या प्रकारचे तंत्रज्ञान वापरले जाते. भारत सरकार स्वीडिश कंपन्यांशी बोलत आहेत. असे मानले जाते आहे की, स्वीडनमध्ये वापरले जाणारे तंत्रज्ञान भारतातही तेच असेल. पॅन्टोग्राफ मॉडेल स्वीडनमध्ये वापरले जाते, जे भारतातील गाड्यांमध्ये देखील वापरले जाते. यामध्ये, रस्त्याच्या वर एक वायर ठेवली जाते, ज्यामध्ये वीज वाहते. ही वीज वाहनाला पॅन्टोग्राफद्वारे पुरवली जाते. ही वीज थेट इंजिनला शक्ती देते किंवा वाहनातील बॅटरी चार्ज करते. याशिवाय, चालन आणि प्रेरण मॉडेल देखील वापरले जातात. कंडक्शन मॉडेलमध्ये, वायर रस्त्याच्या आत बसवली जाते, ज्यावर पँटोग्राफचा वापर होतो. तिसरे मॉडेल इंडक्शन मॉडेल आहे. त्यात वायर नाही. विद्युत चुंबकीय प्रवाहाद्वारे वाहनाला वीज पुरवली जाते. स्वीडन आणि जर्मनीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या इलेक्ट्रिक वाहनांमध्ये हायब्रीड इंजिन असते, म्हणजेच ते विजेवर तसेच पेट्रोल आणि डिझेलवरही चालू शकतात.

ई-महामार्गावर कार-जीपसारखी वैयक्तिक वाहनेही चालवता येतील का?

स्वीडन, जर्मनीसारख्या देशांमध्ये त्यांचा वापर फक्त लॉजिस्टिक ट्रांसपोर्ट केला जातो. वैयक्तिक वाहने जसे कार, जीप विजेवर चालतात, परंतु ती बॅटरीने चालवली जातात. थेट पुरवठा फक्त ट्रक आणि सार्वजनिक वाहतुकीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या वाहनांमध्ये केला जातो. जर तुमचे स्वता:चे वाहन इलेक्ट्रिक असेल तर तुम्ही या महामार्गाचा वापर करु शकता. तुमच्या सोयीसाठी, प्रत्येक कमी अंतरावर एक चार्जिंग स्टेशन असेल, जिथे तुम्ही तुमचे वाहन चार्ज करु शकता. स्वीडन आणि जर्मनीमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या इलेक्ट्रिक वाहनांमध्ये हायब्रिड इंजिन असते, म्हणजेच ते विजेवर तसेच पेट्रोल आणि डिझेलवरही चालू शकतात.

या मार्गात कोणती आव्हाने आहेत? तेही समजून घ्या

सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे पायाभूत विकासाचे. इलेक्ट्रिक हायवे बांधण्याची किंमत सामान्य रस्त्याच्या तुलनेत जास्त असते. तसेच, सुरुवातीला देशभरात महामार्गांचे असे जाळे निर्माण करणे हे मोठे आव्हान आहे. हे काम खूप महाग आहे आणि त्यासाठी खूप वेळही लागतो. केवळ विद्युत महामार्ग बांधणे पुरेसे नाही. त्यांच्यावर चालण्यासाठी इलेक्ट्रिक वाहनेही असावीत. पेट्रोल-डिझेलवर चालणारी वाहने इलेक्ट्रिक वाहनांसह बदलण्यास अनेक वर्षे लागू शकतात. इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी बॅटरी बनवणे हे स्वतःच एक जटिल काम आहे. या प्रक्रियेदरम्यान अनेक धोकादायक रसायने सोडली जातात. वापर केल्यानंतरही ते पर्यावरणासाठी हानिकारक आहे. पर्यावरण कार्यकर्त्यांनी हा प्रश्न अनेक वेळा उपस्थित केला आहे. तसेच, वाहनातील बॅटरी महाग आहेत.

जगातील इतर कोणत्या देशात ई-हायवे आहे?

स्वीडन आणि जर्मनीमध्ये इलेक्ट्रिक हायवे वापरले जात आहेत. ई-हायवे सुरू करणारा स्वीडन हा जगातील पहिला देश आहे. स्वीडनने 2016 मध्ये ई-हायवे आणि 2018 मध्ये पहिला ई-हायवे चाचण्या सुरु केल्या.