सुशीला सावंत मेंडीस

ही दिवसांपूर्वीच केरळमधील यहोवाच्या साक्षीदारांच्या प्रार्थना सभा ठिकाणी तीन बॉम्बस्फोट झाले. या हिंसक हल्ल्याचे सूत्रधार मुस्लीम असल्याचा संशय सर्वप्रथम आला होता. त्यानंतर एका बातमीनुसार ‘हमास’च्या संस्थापक नेत्याने या कार्यक्रमाच्या दोन दिवस आधी व्हर्च्युअल रॅलीला संबोधित केले होते आणि त्‍यावरून काही तर्क काढले गेले.

त्यातच केरळमध्ये कट्टरतावाद वाढतो, असा दावा एका केंद्रीय मंत्र्याने केला आहे. आता बंदी घालण्यात आलेली ‘पीएफआय’ (पॉप्युलर फ्रंट ऑफ इंडिया) पूर्वी केरळमध्ये खूप लोकप्रिय होती. पण, डॉमिनिक मार्टिन नावाच्या व्यक्तीने या प्रार्थना सभेत बॉम्बस्फोट केल्याचा दावा करून मुस्लीम समुदायाला वाचवले. आपण या संप्रदायाचे माजी सदस्य असल्याची कबुली त्याने दिली. या घटनेमुळे यहोवाच्या साक्षीदारांना पुन्हा एकदा केंद्रस्थानी आणण्यात आले.

यापूर्वी यहोवाच्या साक्षीदारांचे अनुसरण करणाऱ्या केरळच्या तीन शाळकरी मुलांना राष्ट्रगीत न गायल्याबद्दल काढून टाकण्यात आले होते. त्यावेळी सर्वोच्च न्यायालयाने हे निलंबन घटनाबाह्य असल्याचे सांगत त्यांचा विवेकाचा अधिकार कायम ठेवला होता. यहोवाचे साक्षीदार राष्ट्रगीतासाठी उभे राहत नाहीत, ध्वजाला अभिवादन करत नाहीत, मतदान करत नाहीत किंवा सैन्यात सेवा करत नाहीत. अनुयायांचा असा विश्वास आहे की त्यांची निष्ठा केवळ देवाची आहे. हे यहोवाचे साक्षीदार कोण आहेत, असा प्रश्न पडतो.

यहोवाचे साक्षीदार ख्रिस्ती आधारित धार्मिक चळवळीचे सदस्य आहेत. १८७०मध्ये चार्ल्स टेझ रसेल यांच्या नेतृत्वाखाली या संप्रदायाची स्थापना झाली जेव्हा त्यांनी काही पारंपरिक ख्रिस्ती विचारांवर वाद घालण्यास सुरुवात केली आणि पिट्सबर्ग, पेन्सिल्व्हेनिया येथे बायबल अभ्यास चळवळीचे नेतृत्व केले.

या चळवळीचे मुख्यालय न्यूयॉर्क येथे आहे. बायबल विद्यार्थी मिशनऱ्यांना १८८१ मध्ये इंग्लंडला पाठविण्यात आले आणि १९०० मध्ये लंडनमध्ये पहिली परदेशी शाखा उघडण्यात आली. रसेल यांच्यानंतर १९१७ मध्ये जोसेफ फ्रँकलिन रदरफोर्ड (न्यायाधीश रदरफोर्ड; १८६९-१९४२) ज्यांनी १९३१ मध्ये या गटाचे नाव बायबल विद्यार्थी चळवळीतून ‘यहोवाचे साक्षीदार’ करण्यात आले, जेणेकरून यहोवा किंवा परमेश्वर हाच खरा देव आहे आणि साक्षीदार हे त्याचे खास निवडलेले अनुयायी आहेत यावर सदस्यांचा विश्वास बसेल.

वर्ष २०२२पर्यंत या गटाने सुमारे ८.५ दशलक्ष सदस्य सुवार्तेत सामील असल्याची नोंद केली. सिंगापूर, चीन, व्हिएतनाम, रशिया आणि अनेक मुस्लीमबहुल देशांसह काही देशांमध्ये त्यांच्या धार्मिक विधींवर बंदी किंवा निर्बंध आहेत.

ते आपल्या प्रार्थनास्थळाला चर्च नव्हे, तर ‘किंगडम हॉल’ असे संबोधतात. कारण बायबलमध्ये उपासकांना चर्च म्हणून संबोधण्यात आले आहे, इमारतीला नाही, असा त्यांचा विश्वास आहे. सभा उघडल्या जातात आणि बंद केल्या जातात, ज्याला ते राज्यगीत म्हणून संबोधतात आणि व्यासपीठावरून थोडक्यात प्रार्थना करतात. त्यांच्याकडे बायबलचे स्वतःचे भाषांतर आहे - साक्षीदार जुन्या आणि नवीन कराराकडे ‘मानवासाठी देवाचा प्रेरित संदेश’ म्हणून पाहतात.

यहोवाचे साक्षीदार ही एक सहस्राब्दी, पुनर्स्थापनावादी आणि त्रिकोणी नसलेली ख्रिस्ती चळवळ आहे. ते देवावर विश्वास ठेवतात, ज्याला ते यहोवा म्हणून संबोधतात आणि संपूर्ण बायबल त्याचा ‘प्रेरित संदेश’ म्हणून संबोधतात. त्यांच्या मते येशू हा देवाचा पुत्र आणि तारणहार आहे, असे मानले जाते; परंतु त्रिमूर्तीचा भाग नाही.

यहोवाच्या साक्षीदारांना ख्रिस्ती म्हणूनच ओळखतात; परंतु त्यांच्या समजुती इतर ख्रिश्चनांपेक्षा भिन्न आहेत. उदाहरणार्थ- ते शिकवतात की येशू देवाचा पुत्र आहे; परंतु तो त्रिमूर्तीचा भाग नाही. देव यहोवा सर्वोच्च आहे याची ते खात्री करतात. येशू ख्रिस्त हा देवाचा दुवा आहे, ज्याद्वारे पापी मानवांना देवाशी जुळवून घेतले जाऊ शकते. बहुतेक ख्रिश्चनांप्रमाणेच त्यांचा असा विश्वास आहे की येशू ख्रिस्त मानवजातीच्या पापांसाठी मरण पावला आणि क्रूसावर चढविल्यानंतर त्याचे पुनरुत्थान झाले.

ख्रिसमस साजरा केला जात नाही, कारण ते असा युक्तिवाद करतात की येशूने ख्रिश्चनांना आपला वाढदिवस साजरा करण्यासाठी कधीही माहिती दिली नाही. सुट्ट्या बायबलच्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे उल्लंघन करतात, असा त्यांचा विश्वास असल्याने ते सुट्ट्या साजरे करणे देखील टाळतात. त्यामुळे ते ‘फादर्स डे’, ‘मदर्स डे’, ‘हॅलोवीन’ किंवा ‘व्हॅलेंटाइन डे’सह इतर सुट्ट्या आणि वाढदिवस, ख्रिसमस आणि ईस्टरसारखे प्रसंग साजरे करत नाहीत.

ते गळ्यात क्रॉस किंवा क्रूस घालत नाहीत. ते लग्नाचा वर्धापनदिन, अंत्यसंस्कार साजरे करतात. ते ख्रिस्ताच्या मृत्यूच्या सुट्टीचे स्मरण करतात; कारण त्यांचा असा विश्वास आहे की, ख्रिस्ताने स्वत: त्यात भाग घेतला. त्यामुळे ही मूर्तिपूजक सुट्टी नाही.

यहोवाच्या साक्षीदारांचे सदस्य जेव्हा सांगितलेल्या सिद्धांताचे किंवा विश्वासप्रणालीचे पालन करत नाहीत तेव्हा त्यांना दूर करावे लागते. ‘त्याच्या नावाने, आमीन’ असे ‘पोकळ शब्द’ ते वापरत नाहीत. लग्न आणि घटस्फोटाविषयी बायबलच्या दृष्टिकोनाचे ते पालन करतात. साक्षीदार धर्मात एक पुरुष आणि एक स्त्री यांच्यातील एकपत्नीत्व आणि केवळ विवाहाअंतर्गत लैंगिक संबंध आवश्यक आहेत. परंतु साक्षीदार काही प्रकरणांमध्ये घटस्फोटाला परवानगी देतात, असा विश्वास ठेवतात की घटस्फोट आणि पुनर्विवाहाचा एकमेव वैध आधार व्यभिचार आहे.

धार्मिक सभा स्थानिक वडीलधाऱ्यांद्वारे चालवल्‍या जातात. त्‍यासाठी सेवक मदत करतात. विविध धार्मिक व प्रशासकीय कर्तव्ये पार पाडण्यासाठी खास नेमणुका केल्‍या जातात. केवळ पुरुष सदस्यच ज्येष्ठच तेथे सेवक म्हणून काम करू शकतात. संघटित प्रचार कार्यात भाग घेणाऱ्यांना प्रकाशक म्हणून संबोधले जाते.

सैतानाने दिलेल्या जगाच्या राज्यांवर राज्य करण्यास येशूने नकार देणे, यहुद्यांनी इस्राईलचा राजा होण्यास नकार देणे आणि तो, त्याचे अनुयायी आणि त्याचे राज्य जगाचा भाग नाही ही त्याची विधाने राजकारणात किंवा सरकारमध्ये सहभागी न होण्याचे आधार प्रदान करतात, असे त्यांचे मत आहे. ते मतदान करत नाहीत किंवा निवडणुकीला उभे राहत नाहीत.

यहोवाच्या साक्षीदारांचा असा विश्वास आहे की धूम्रपान किंवा अंमली पदार्थांच्या वापरासारख्या अस्वास्थ्यकर आणि अशुद्ध सवयी देवाला मान्य नाहीत. माणूस मरण पावला की त्याचं अस्तित्व पूर्णपणे संपुष्टात येतं, असंही त्यांचं मत आहे. याचे कारण बायबल स्पष्ट करते की मानवाकडे असा अमर आत्मा नाही जो शरीर मेल्यावर जिवंत राहतो. साक्षीदारांचा असा विश्वास आहे की नरक (पारंपरिकपणे चित्रित केल्याप्रमाणे) अस्तित्वात नाही. त्यांच्या श्रद्धांवर बरीच सामाजिक टीका केली जाते.

जसे की, त्यांची हुकूमशाही आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य नाकारणे. यहोवाच्या साक्षीदारांचे सिद्धांत नियामक मंडळाद्वारे स्थापित केले जातात आणि संप्रदाय सिद्धांत आणि प्रथांवरील मतभेद सहन करत नाही. लैंगिक आणि विशेषतः बाल शोषणाची नोंद त्यांच्या समजुतीनुसार दुर्मीळ आहे, अशा स्वरूपाच्या गुन्ह्यासाठी दोन साक्षीदारांची आवश्यकता असते आणि म्हणून ते सिद्ध केले जाऊ शकत नाही. टाळणे किंवा सामाजिक अस्पृश्यता ही अवज्ञा करणाऱ्यांसाठी वापरली जाणारी शिक्षा आहे आणि रक्त संक्रमण निषिद्ध आहे ही वस्तुस्थिती वैद्यकीय नैतिकतेच्या विरोधात आहे.

गोव्यात मडगाव, पणजी व शिवोली इथेही तीन राज्यघरे आहेत. गोव्यातील त्यांचे सरासरी ७०० सदस्य कोणत्याही निवडणुकीत मतदान करत नाहीत. पटलात सामील होण्याची त्यांची मुख्य पद्धत म्हणजे अनुनय आणि प्रबोधन. त्यांच्यावर ‘बळाचा वापर’ केल्याचा आरोप कोणीही करू शकत नाही. त्यांना अभिमान वाटतो की त्यांचे विश्वास तर्कशुद्धतेवर आणि बायबलच्या सखोल वाचनावर आधारित आहेत.

साक्षीदार सहजपणे बायबलमधील वचने उद्धृत करू शकतात. एकमेकांचा आदर आणि सहिष्णुता हे प्रत्येक समाजाचे मूळ मूल्य आणि आपल्या राज्यघटनेच्या पूर्वजांची दृष्टी असणे आवश्यक आहे. दुर्दैवाने हिंसाचार, बॉम्बस्फोट आणि युद्ध आणि निरर्थक हत्या ही आजची व्यवस्था वाटते; परंतु आपण अजूनही शांततेच्या आशेने जगत आहोत, जिथे पंथ एकत्र येतात आणि आपल्याला विभाजित करत नाहीत!