विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्या एका भेटीने बदलला भारताचा इतिहास..!

स्वामी विवेकानंदजींच्या शिकागो भाषणाच्या 125 व्या जयंतीनिमित्त एका कार्यक्रमात पंतप्रधान मोदींनी मेक इन इंडियाची (India) हाक देताना विवेकानंदजींनी जमशेदजी टाटा यांना यासाठी कशा प्रकारे प्रेरित केले होते याचा उल्लेख केला होता. आज विवेकानंदांच्या ऐतिहासिक भाषणाला 126 वर्षे पूर्ण झाली आहेत. विवेकानंदांच्या या भाषणाने सारे जग वेडे झाले होते. याच भाषणाने भारताची तात्विक बुद्धी, गूढ हिंदू धर्म, थोडक्यात पण प्रभावीपणे जगासमोर आणला. मात्र, भाषणाव्यतिरिक्त विवेकानंदांची आठवणही अनेक रूपांनी केली जाते.

वास्तविक, ही गोष्ट 1893 ची आहे, जेव्हा विवेकानंदजी जागतिक धर्म परिषदेत भाग घेण्यासाठी अमेरिकेला जात होते आणि त्याच जहाजावर 'एसएस इम्प्रेस ऑफ इंडिया', जमशेटजी टाटा होते. जहाज बँकॉकला जात होते. तेथून विवेकानंदांना शिकागोला जाण्यासाठी ट्रेन पकडावी लागली. त्यावेळी विवेकानंदांचे वय तीस वर्षांचे होते आणि जमशेटजी टाटा 54 वर्षांचे होते, वयात इतका फरक असूनही दोघांनी बराच वेळ एकत्र घालवला.

विवेकानंद काय म्हणाले?

या जहाज भेटीदरम्यान स्वामी विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्यात अनेक मुद्द्यांवर चर्चा झाली. टाटा म्हणाले की, त्यांना स्टील उद्योग भारतात आणायचा आहे. तेव्हा स्वामी विवेकानंदांनी त्यांना सुचवले की, तंत्रज्ञानाचे हस्तांतरण केल्यास भारत कोणावरही अवलंबून राहणार नाही, तरुणांनाही रोजगार मिळेल. त्यानंतर टाटांनी ब्रिटनच्या (Britain) उद्योगपतींशी तंत्रज्ञान हस्तांतरणाबाबत बोलले, पण मग भारतातील लोक आमचा उद्योग खातील असे सांगून त्यांनी नकार दिला.

इकडे टाटा अमेरिकेत गेले आणि तिथल्या लोकांशी तंत्रज्ञान हस्तांतरणाचा करारही केला. लोक सांगतात की यातून टाटा स्टीलचा पाया घातला गेला आणि जमशेदपूरमध्ये पहिला कारखाना सुरू झाला. टाटा बिझनेस हाऊसशी संबंधित वेबसाईटवर या गोष्टीचा उल्लेख आजही आढळतो. स्वामीजींनी त्यांचे भाऊ महेंद्रनाथ दत्त यांना पत्र लिहून या संपूर्ण बैठकीची माहिती दिली होती.

विवेकानंदांना पाहून जमशेदजी आश्चर्यचकित झाले

भगव्या पोशाखातल्या तरुणांच्या चेहऱ्यावरचा बाणेदारपणा आणि शब्द ऐकून जमशेदजी टाटा चकित झाले. भारताला आर्थिक क्षेत्रातच नव्हे तर शैक्षणिक क्षेत्रातही मजबूत कसे करता येईल, यावर त्यांचे मत स्पष्ट होते. या प्रवासात विवेकानंदांनी जमशेदजी टाटा यांना आणखी एक महत्त्वाची प्रेरणा दिली. ते म्हणजे भारतामध्ये एक उच्च-स्तरीय विद्यापीठ (University) उघडणे, जिथे जागतिक दर्जाचे विद्यार्थी देशभरातून बाहेर पडू शकतील, ज्यामध्ये केवळ विज्ञान संशोधनच नाही तर मानवता देखील शिकवली जाईल.

टाटांनी दोन्ही गोष्टी गांभीर्याने घेतल्या, मग टाटा त्यांच्या मार्गावर आणि स्वामी त्यांच्या मार्गावर. या भेटीत टाटांनी स्वामीजींकडून दोन गोष्टी समजून घेतल्या, एक गरीब भारतीय तरुणाला पोटभर जेवण मिळाले आणि दुसरे शिक्षण मिळाले तर तो देशाचे नशीब बदलू शकतो, टाटांनी रोजगार आणि शिक्षण हे आपले ध्येय बनवले.

ब्रिटीश वृत्तपत्रांमध्ये याबद्दल लिहिले होते

दोघांची ही पहिलीच भेट असली तरी टाटा मात्र त्यांच्याशी खूप प्रभावित झाले होते. टाटांच्या नजरेत स्वामीजींचा आदर आणखीनच वाढला जेव्हा ब्रिटिश वृत्तपत्रांनी त्यांच्या भाषणानंतर लिहिले-

''त्याचे ऐकल्यानंतर आपल्या देशात मिशनरी पाठवणे किती मुर्खपणाचे आहे हे लक्षात येते.'' शिकागोच्या भाषणानंतर, विवेकानंदांची चर्चा संपूर्ण युरोप आणि अमेरिकेत होऊ लागली, तेथून ते इंग्लंडला गेले, तेथे त्यांनी वेदांतावर अनेक व्याख्याने दिली.

1897 मध्ये स्वामीजी भारतात आले आणि जेव्हा ते परतले, तेव्हा लोक त्यांच्या घोडागाडीबाहेर जमले, अशा स्वागताने स्वामीजी भारावून गेले. स्वामीजींनी भारतातील लोकांमध्ये एवढा विश्वास निर्माण केला होता की प्रत्येकजण त्यांचे म्हणणे ऐकण्यास उत्सुक होता.

इथे जमशेदजी टाटा यांनी आपल्या आयुष्यातील चार मोहिमा केल्या होत्या, एक पोलाद उत्पादन युनिट उघडणे, जागतिक दर्जाचे विद्यापीठ सुरू करणे, मोठे हॉटेल बांधणे आणि हायड्रो इलेक्ट्रिक प्लांट बांधणे. 1903 मध्ये त्यांच्यासमोर हॉटेल ताज तयार झाले असले तरी त्यांच्यानंतर इतर तीन स्वप्ने पूर्ण झाली.