गोव्यातील शिगमो गीतांमधून पर्यावरणीय ज्ञानाचे धडे

केरी: वार्षिक शिगमो उत्सवाचा एक भाग म्हणून, गोव्यातील विविध भागांतील लोक कलाकार धार्मिक विधी दरम्यान गाणी म्हणतात. ही गाणी केवळ आनंद, दु:ख आणि आदर व्यक्त करणार्‍या स्थानिक चालीरीती आणि परंपरा दर्शवत नाहीत तर त्या प्रदेशाचे पर्यावरणीय ज्ञान देखील दर्शवतात. ही लोकगीते मौखिक परंपरांद्वारे लोककथा, दंतकथा आणि इतिहासाचा खजिना प्रसारित करतात. (Lessons on environmental knowledge from Shigmo songs in Goa)

केपे तालुक्यातील फातर्पा येथे, गावकरी त्यांच्या तालवाद्यांसह सामाजिक-पर्यावरणीय ज्ञान प्रतिबिंबित करणारी आनंददायी गाणी गात जागोजागी फिरत असतात. सध्या, फातर्पा येथे ‘ओटंब’ (आर्टोकार्पस लकूचा) वृक्ष शोधणे कठीण आहे. पण ओटंबाच्या झाडांपासून मिळवलेल्या लाकडाचा वापर करून ग्रामदेवतेचे मंदिर कसे बांधले गेले हे गाण्यातून स्पष्ट होते.

या सदाहरित वृक्षाची प्रजाती एकेकाळी गोव्यातील जंगली भागात विपुल होती. येथील स्थानिक लोक त्यांच्या करीमध्ये चव आणण्यासाठी हंगामी फळे वापरत. आज मानवी वस्तीसाठी जंगलतोडीमुळे वृक्ष नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहे. असे असूनही, शिगमोच्या (Shigmo) लोकगीतांमध्ये झाडाचा संदर्भ सापडतो.

त्याचप्रमाणे सत्तरी तालुक्यातील झर्मे येथे वाघेरीच्या पायथ्याशी, वार्षिक चोरोत्सवादरम्यान लोकगीतांमध्ये आंबा, पांदण आणि इतर वृक्षांच्या जंगलांचा उल्लेख आहे. ‘साकरत’ गाणी प्रामुख्याने सत्तरीच्या मोर्ले येथील ‘करवल्या उत्सवा’मध्ये गायली जातात.

येथे, गाण्यांमध्ये (Song) हंगामी फुलांचा उल्लेख आहे. रोमटामेलच्या मिरवणुकीत, जेव्हा गावकरी ढोल-ताशांच्या तालावर नाचण्यासाठी मोठ्या संख्येने जमतात, तेव्हा ते फुलांच्या आणि जमिनीच्या प्राणिसंपत्तीबद्दल गाणी गातात. या गाण्यांमध्ये परकीट, कावळा, गिलहरी, बीटल आणि आसपास आढळणाऱ्या रानफुलांचा संदर्भ आहे. “गोवाची संस्कृती आणि धर्म या प्रदेशातील जंगले आणि पर्यावरणावर (Environment) खोलवर परिणाम करतात आणि शिगमोची लोकगीते पूर्वीच्या पिढ्यांकडून मिळालेल्या पर्यावरणीय ज्ञानाचे प्रतिबिंबित करतात,” नार्वे, डिचोली येथील लोककलाकार लाडू परवार यांनी सांगीतले.