रशिया, इराण, उत्तर कोरिया अमेरिकाविरोधी देशांचा नवा गट होतोय तयार

Ukrain-Russia War: शत्रूंना मित्र बनण्यास वेळ लागत नाही. युक्रेनवरील हल्ल्यानंतर (रशिया-युक्रेन युद्ध) जगाचे चित्र झपाट्याने बदलणार आहे. अमेरिकेच्या नेतृत्वाखालील पाश्चात्य देश रशियाला धडा शिकवण्यास उत्सुक आहेत. या सर्वांना मिळून रशियाला अनेक निर्बंधांनी बांधायचे आहे. यामध्ये आर्थिक आणि राजनैतिक निर्बंधांचा समावेश आहे. इराण, उत्तर कोरिया आणि व्हेनेझुएला देखील अशाच निर्बंधांचा सामना करत आहेत. एकाच स्केलवर उभे राहिल्यामुळे या देशांमधील संबंध दृढ झाले आहेत. ऊर्जा, तंत्रज्ञानापासून संरक्षणापर्यंत इराण, उत्तर कोरिया आणि व्हेनेझुएला एकमेकांना मदत करत आहेत. रशियाला एकाकी पाडण्याचा अमेरिकेचा प्रयत्न स्पष्टपणे जगाला दोन छावण्यांमध्ये विभागत असल्याचे दिसते. इथे मधली जागा कदाचित अवघड असेल. तराजूतील एका तराजूवर बसावे लागते. हा आज भारतापुढील सर्वात मोठा प्रश्न आहे. (Russia-Ukraine Crisis will be a litmus test for India)

जगात अमेरिकाविरोधी (America) देशांचा नवा गट तयार होत आहे. सुरुवातीपासून रशिया हा त्याचा सर्वात मोठा प्रतिस्पर्धी आहे. मात्र, अलीकडच्या काळात या वैराचे रूपांतर द्वेषात झाले आहे. दोघेही एकमेकांकडे चांगले दिसत नाहीत. अमेरिकाविरोधी गटांमध्ये इराण, उत्तर कोरिया आणि व्हेनेझुएलाचीही नावे आहेत. या देशांवरील जंगली निर्बंधांमुळे इथल्या लोकांची अमेरिकेबद्दलची चिडचिड वाढली आहे. त्यामुळे येथे सत्ताधाऱ्यांचे हात बळकट झाले आहेत. विशेष म्हणजे यापैकी एकाही देशात लोकशाहीची भरभराट होत नाही. अमेरिकेचा द्वेष या देशांना जवळ आणत आहे.

अमेरिकाविरोधी देशांचे संबंध मजबूत आहेत

संरक्षण क्षेत्रात इराण आणि उत्तर कोरिया एकमेकांना खंबीरपणे साथ देत आहेत. इराण उत्तर कोरियाकडून लष्करी शस्त्रे खरेदी करत आहे. इराणचा आण्विक कार्यक्रमही उत्तर कोरियावर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून आहे. त्याचवेळी इराण उत्तर कोरियाच्या ऊर्जेची गरज भागवत आहे. सायबर सुरक्षेतही ते एकमेकांना मदत करत आहेत. यामागे चीनचाही हात असल्याचे मानले जात आहे. अमेरिकेच्या निर्बंधांचा फटका त्यांचा प्राधान्यक्रम स्पष्ट झाला आहे. ते कोणत्याही प्रकारच्या संभ्रमात नाहीत. त्यामुळेच त्यांच्यातील जवळीक सातत्याने वाढत गेली.

व्हेनेझुएलावर अमेरिकेने घातलेल्या निर्बंधांनंतर इराण आणि उत्तर कोरियासोबतचे राजनैतिक संबंधही मजबूत झाले आहेत. अर्थात, अमेरिकेच्या निर्बंधांनी व्हेनेझुएला आणि इराणच्या निर्यातीचे कंबरडे मोडण्याचे काम केले आहे. पण, दोघेही आपापल्या देशात अमेरिकाविरोधी लाटेचा वापर करून एकमेकांना व्यवसायात प्रोत्साहन देत आहेत. यापैकी कोणत्याही देशाला आपल्या हेतूंपासून मागे हटण्यापासून अमेरिका रोखू शकलेली नाही.

युक्रेनवरील (Ukrain- Russia War) हल्ल्यानंतर रशियावर लादण्यात आलेल्या निर्बंधांमुळे अमेरिकाविरोधी देशांची छावणी अधिक मजबूत आणि मजबूत होणार आहे. तो उघड्यावर येईल. या बदलत्या समीकरणांमध्ये जगाला दोन ध्रुवांमध्ये विभागण्याची ताकद आहे.

चीनसाठी इतका सोपा निर्णय नाही

गेल्या काही दिवसांपासून अमेरिका आणि चीनमधील व्यापारयुद्ध चव्हाट्यावर आले आहे. ड्रॅगन आता जगातील सर्वात शक्तिशाली देशाला धडकण्याच्या मार्गावर आहे. तथापि, अमेरिकाविरोधी गटाशी रशियापासून दूर जाणे त्याच्यासाठी इतके सोपे नाही. कारण चीन ही निर्यात आधारित अर्थव्यवस्था आहे. त्याचे कारखाने जगभर पुरवठ्यासाठी चालतात. त्यामुळे यातील धोके खूप जास्त आहेत. राजनैतिकदृष्ट्या, युक्रेनमध्ये, रशियाच्या संदर्भात तो थोडासा मवाळ वाटू शकतो, परंतु तो इतक्या लवकर अमेरिका आणि पाश्चिमात्य देशांशी उघडपणे शत्रुत्व घेण्यास तयार होणार नाही. त्यामुळे त्याच्या आर्थिक हितसंबंधांना मोठा धक्का बसेल.

भारतासाठी ठरणार अग्निपरीक्षा

भारताचीही (India) परिस्थिती अत्यंत नाजूक आहे. अलीकडच्या काळातील त्यांच्या मुत्सद्देगिरीची ही सर्वात मोठी परीक्षा आहे. गेल्या काही वर्षांत अमेरिका आणि पाश्चिमात्य देशांशी संबंध सुधारण्यासाठी बरीच ऊर्जा खर्च केली आहे. संबंधही सुधारले आहेत यात शंका नाही. भारताच्या पंतप्रधानांचे आज अमेरिकेत स्वागत जेवढे प्रेमळपणे केले जाते, ते यापूर्वी कधीही नव्हते. दुसरीकडे रशिया हा भारताचा सदैव मित्र राहिला आहे. अत्यंत कठीण काळात तो भारतासोबत राहिला आहे. भारत कोणत्याही एका शिबिरात गेला नाही, तर एकाकी पडण्याचा धोका वाढेल, हे आव्हान आहे.