Exit Poll 2022: एक्झिट पोल म्हणजे नक्की काय?

Exit Poll 2022: उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणुकीसाठी आज सातव्या आणि शेवटच्या टप्प्यासाठी मतदान होत आहे. संध्याकाळी मतदान संपल्यानंतर एक्झिट पोल दाखवले जातील. हे एक्झिट पोल उत्तर प्रदेश तसेच पंजाब, उत्तराखंड, गोवा आणि मणिपूरमध्ये होणाऱ्या विधानसभा निवडणुकांसाठी असतील. एक्झिट पोलमधून निवडणुकीच्या निकालाचे चित्र समोर आले आहे. मात्र, काही वेळा एक्झिट पोल चुकीचे ठरतात. (information about Exit poll 2022)

पण एक्झिट पोल कसे घेतले जातात?

एक्झिट पोलमध्ये सर्वेक्षण केले जाते, ज्यामध्ये मतदारांना अनेक प्रश्न विचारले जातात. त्याला विचारले जाते की त्याने कोणाला मत दिले. मतदानाच्या दिवशी हे सर्वेक्षण केले जाते. सर्वेक्षण संस्थांचे पथक मतदान केंद्राबाहेर मतदारांना प्रश्न विचारते. त्याचे विश्लेषण केले जाते आणि त्याच्या आधारे निवडणुकीच्या निकालांचे भाकीत केले जाते. भारतात अनेक एजन्सी एक्झिट पोल घेतात. निवडणूक सर्वेक्षणाचे तीन प्रकार आहेत

1. पूर्व मतदान: ही सर्वेक्षणे निवडणुकीच्या (Assembly Election) तारखा जाहीर झाल्यानंतर आणि मतदान सुरू होण्यापूर्वी केली जातात. 5 राज्यांच्या निवडणुकांच्या तारखा 9 जानेवारीला जाहीर झाल्यामुळे आणि पहिल्या टप्प्यातील मतदान 10 फेब्रुवारीला सुरू झाले, त्यानंतर 9 जानेवारीनंतर आणि 10 फेब्रुवारीपूर्वी मतदानपूर्व सर्वेक्षण केले गेले असते.

2. एक्झिट पोल: हे सर्वेक्षण मतदानाच्या तारखेलाच केले जाते. यामध्ये मतदारांच्या मनाचा ठाव घेण्याचा प्रयत्न केला जातो. उत्तर प्रदेशात 7 टप्प्यात निवडणुका होत आहेत. अशा परिस्थितीत प्रत्येक टप्प्यातील मतदानाच्या दिवशी हे सर्वेक्षण केले जाते. हे मतदान केंद्राबाहेर केले जाते आणि मतदान केल्यानंतर बाहेर पडणाऱ्या लोकांना प्रश्न विचारले जातात.

3. पोस्ट पोल: हे सर्वेक्षण मतदान संपल्यानंतर केले जाते. 7 मार्चला मतदान संपणार आहे. आता मतदानोत्तर सर्वेक्षण उद्यापासून किंवा एक-दोन दिवसांनी सुरू होईल. साधारणपणे कोणत्या प्रकारच्या मतदाराने कोणत्या पक्षाला मतदान केले हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला जातो.

एक्झिट पोलबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे काय आहेत?

भारतामध्ये 1998 मध्ये प्रथमच एक्झिट पोलबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे जारी करण्यात आली होती. निवडणूक आयोगाने कलम 324 अन्वये, 14 फेब्रुवारी 1998 रोजी संध्याकाळी 5 ते 7 मार्च 1998 रोजी संध्याकाळी 5 वाजेपर्यंत टीव्ही आणि वर्तमानपत्रांमध्ये एक्झिट पोल आणि ओपिनियन पोलचे निकाल प्रकाशित करण्यास किंवा प्रदर्शित करण्यास मनाई केली होती. 1998 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीचा पहिला टप्पा 16 फेब्रुवारीला आणि शेवटचा टप्पा 7 मार्च रोजी पार पडला. यानंतर वेळोवेळी निवडणूक आयोग एक्झिट पोल आणि ओपिनियन पोलबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे जारी करतो. लोकप्रतिनिधी कायदा 1951 नुसार, मतदानाचे सर्व टप्पे पूर्ण होईपर्यंत एक्झिट पोल दाखवता येत नाहीत. मतदानाचा शेवटचा टप्पा संपल्यानंतर अर्ध्या तासानंतर एक्झिट पोलचे निकाल दाखवले जाऊ शकतात. - यावेळीही निवडणूक आयोगाने पाच राज्यांच्या निवडणुकांसाठी एक्झिट पोल मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली होती. यामध्ये 10 फेब्रुवारी रोजी सकाळी 7 ते 7 मार्च रोजी सायंकाळी 6.30 पर्यंत एक्झिट पोलचे निकाल दाखवण्यास बंदी घालण्यात आली आहे. निवडणूक आयोगाची ही मार्गदर्शक तत्त्वे केवळ टीव्ही चॅनेल्स किंवा मीडियालाच लागू नाहीत तर सर्वसामान्यांनाही लागू आहेत. कायद्यानुसार, निवडणूक प्रक्रियेदरम्यान जर कोणी एक्झिट पोल किंवा निवडणुकीशी संबंधित कोणतेही सर्वेक्षण दाखवले किंवा निवडणूक आयोगाच्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे उल्लंघन केले तर त्याला दोन वर्षांपर्यंत कारावास किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात.

2004 मध्ये एक्झिट पोल चुकीचे सिद्ध झाले होते. एक्झिट पोलचे निकाल कधी कधी अगदी अचूक असतात तर कधी चुकीचे असल्याचे सिद्ध होते. 2004 च्या लोकसभा निवडणुकीत, एक्झिट पोलचे निकाल आणि निवडणुकीचे निकाल अगदी विरुद्ध होते. 2004 मध्ये, एक्झिट पोलमध्ये असे म्हटले जात होते की भाजप सर्वात मोठा पक्ष बनेल आणि एनडीएचे सरकार स्थापन होईल, परंतु जेव्हा निकाल आले तेव्हा एनडीए 200 चा आकडाही पार करू शकला नाही आणि 189 पर्यंत कमी झाला. काँग्रेस सर्वात मोठा पक्ष बनला आणि यूपीएचे सरकार स्थापन झाले. 2009 च्या लोकसभा निवडणुकीतही एनडीए आणि यूपीए यांच्यात कडवी स्पर्धा असल्याची चर्चा होती. पण जेव्हा निकाल आले तेव्हा यूपीएला २६२ आणि एनडीएला १५९ जागा मिळाल्या. 2014 आणि 2019 च्या सार्वत्रिक निवडणुकांचे एक्झिट पोल बरोबर असल्याचे सिद्ध झाले. दोन्ही एक्झिट पोलमध्ये भाजपच्या विजयाचा अंदाज वर्तवण्यात आला होता आणि निकालही तसेच राहिले. भाजपने 2014 मध्ये 282 तर 2019 मध्ये 303 जागा जिंकल्या.

भारतातील निवडणूक सर्वेक्षणाचा इतिहास काय आहे?

भारतातील निवडणूक सर्वेक्षण आणि एक्झिट पोलची सुरुवात 1980 च्या दशकापासून मानली जाते. त्यानंतर चार्टर्ड अकाउंटंट-जर्नालिस्ट प्रणय रॉय यांनी मतदारांचा मूड जाणून घेण्यासाठी ओपिनियन पोल केला. सुरुवातीच्या काळात मासिकांमधून एक्झिट पोल प्रसिद्ध होत असत. 1996 ची लोकसभा निवडणूक एक्झिट पोलच्या दृष्टिकोनातून खूप महत्त्वाची होती. त्यावेळी दूरदर्शनवर एक्झिट पोल दाखवण्यात आले होते. एक्झिट पोलचे निकाल टीव्हीवर दाखवण्याची ही पहिलीच वेळ होती. सेंटर फॉर द स्टडी ऑफ डेव्हलपिंग सोसायटीज (CSDS) या संस्थेने हे सर्वेक्षण केले आहे. त्या निवडणुकीत, CSDS ने त्यांच्या एक्झिट पोलमध्ये खंडित जनादेशाचा अंदाज वर्तवला होता. तसंच झालं. भाजप सर्वात मोठा पक्ष म्हणून समोर आला होता, पण बहुमतासाठी तो कमी पडला होता. अटलबिहारी वाजपेयी पंतप्रधान झाले, पण बहुमताअभावी 13 दिवसांत राजीनामा द्यावा लागला.