सनातन परंपरेत तुळशीला अत्यंत पवित्र आणि पूजनीय स्थान आहे. हिंदू धर्मातील असंख्य पवित्र प्रतीकांमध्ये तुळशीचे रोप हे सर्वश्रेष्ठ मानले जाते. असे म्हटले जाते की ज्या घरात तुळशीचे रोप असते ते घर नेहमीच शुभ, पवित्र आणि सकारात्मक ऊर्जेने भरलेले असते. तुळशीचे अस्तित्व घरातील नकारात्मक शक्तींना दूर ठेवते आणि यमदूतांच्या अकाली आगमनापासून संरक्षण करते, असा लोकविश्वास आहे. त्यामुळेच प्रत्येक हिंदू घरात तुळशीचे स्थान अनिवार्यपणे असते.

तुळशी माता ही धनाची देवी आणि भगवान विष्णूची प्रियतम मानली जाते. कार्तिक महिन्यात तुळशी पूजन आणि तुळशी विवाह ही अत्यंत महत्त्वाची धार्मिक परंपरा आहे. तुळशी मातेच्या पूजेचा उगम तिच्या मागील जन्माशी जोडलेला आहे.

वृंदा देवीची कथा आणि तुळशीचा उगम

सनातन धर्मग्रंथांनुसार तुळशी मातेचा मागील जन्म वृंदा नावाच्या एका पवित्र आणि सद्गुणी स्त्रीचा होता. तिच्या नावावरूनच वृंदावन हे पवित्र स्थान प्रसिद्ध झाले. वृंदा अत्यंत धार्मिक, पतिव्रता आणि आपल्या पतीवर निष्ठा ठेवणारी होती. तिचा पती राक्षस राजा जालंधर होता.

वृंदेच्या पवित्रतेमुळे आणि पतिव्रतेच्या तेजामुळे जालंधराला कोणीही पराभूत करू शकत नव्हते. देवतांना त्याच्या अत्याचारांमुळे त्रास होऊ लागला. शेवटी देवांनी भगवान विष्णूंकडे मदतीसाठी धाव घेतली.

भगवान विष्णूंनी जगाचे संतुलन राखण्यासाठी, आणि देवांचे रक्षण करण्यासाठी, जालंधराचा वध करण्याचा उपाय शोधला. परंतु जालंधराला शक्ती मिळत होती ती वृंदेच्या पतिव्रतेच्या सामर्थ्यामुळे. त्यामुळे भगवान विष्णूंनी कपटाने वृंदेच्या पवित्रतेचे उल्लंघन केले.

जेव्हा वृंदेला सत्य कळले तेव्हा ती व्यथित झाली आणि भगवान विष्णूंना शाप दिला की ते शिला बनतील. हा शाप सत्य ठरला आणि भगवान विष्णूंनी शालिग्राम रूप धारण केले. त्या दिवसापासून शालिग्राम आणि तुळशीची एकत्र पूजा करण्याची परंपरा रूढ झाली.

तुळशी मातेचा जन्म आणि वरदान

वृंदेने भगवान विष्णूंना शाप दिल्यानंतर ती स्वतःचा देह त्यागून अग्नीत विलीन झाली. तिच्या शरीराच्या राखेतून एक पवित्र वनस्पती उगवली, ती म्हणजे तुळशी. भगवान विष्णूंनी वृंदेच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन तिला वरदान दिले की ती नेहमी त्यांच्यासोबत राहील आणि तिच्या रूपात तुळशी माता संपूर्ण जगात पूजली जाईल.

त्याच क्षणापासून शालिग्राम (भगवान विष्णूचे रूप) आणि तुळशी माता (वृंदेचे रूप) हे अखंड दांपत्य मानले गेले.

तुळशी विवाहाची परंपरा

या दैवी घटनेच्या स्मरणार्थ दरवर्षी कार्तिक शुक्ल एकादशी (देवउठणी एकादशी) दिवशी तुळशी विवाह साजरा केला जातो. या दिवशी तुळशी मातेला नववधूप्रमाणे सजवून तिचा विवाह शालिग्रामाशी केला जातो. यानंतरच हिंदू घरांमध्ये लग्न समारंभ सुरू होतात, असे मानले जाते.

या दिवशी केलेल्या तुळशी पूजेने आणि विवाह विधीने घरात समृद्धी, आरोग्य, सौभाग्य आणि शांतता नांदते.

तुळशी पूजेचे धार्मिक महत्त्व

• तुळशीचे रोप घरात सकारात्मक उर्जा निर्माण करते.

• तिच्या सुगंधी पानांमुळे वातावरण शुद्ध राहते.

• तुळशीचा वापर औषधीदृष्ट्या अनेक रोगांवर उपयोगी ठरतो.

• भगवान विष्णू, श्रीकृष्ण आणि लक्ष्मीदेवीच्या पूजेत तुळशीचे पान आवश्यक मानले जाते.

• तुळशी माता ही श्रद्धा, प्रेम आणि भक्तीचे प्रतीक आहे.