5,000 वर्षांपूर्वी जमिनीत गाडलेल्या हडप्पाकालीन शहराच्या पुरातत्वीय उत्खननात विकसित शहराचे अवशेष मिळाले आहेत. त्या शहरात पाच हजार वर्षांपूर्वीचे घर, स्वच्छता गृहे, रस्ते, दागिने आणि मृतदेहांवर अंत्यसंस्कार करताना काय ठेवले होते, याचेही पुरावे सापडले आहेत. हे शहर हरियाणातील (Haryana) हिस्सारच्या (Hisar) राखीगढी गावात 11 ढिगाऱ्याखाली गाडले गेले होते. सध्या या 35 ढिगाऱ्यांचे पुरातत्व उत्खनन करताना राखीगढी हे एकेकाळी सर्वात मोठे शहर असल्याचे समोर आले आहे.

दरम्यान, हे हडप्पाकालीन शहर लुप्त होत चाललेली सरस्वती नदीची उपनदी द्रुषद्वतीच्या तीरावर वसले होते. अशावेळी इथे 5000 वर्षांपूर्वीच्या विटा, मातीची भांडी आणि प्राचीन इतिहासाचे अनेक पुरावे समोर आले आहेत.

दुसरीकडे, भारतीय पुरातत्व विभागाचे संशोधक कुमार सौरव म्हणाले की, 'जेव्हा तुम्ही पक्क्या विटांबद्दल बोलता तेव्हा तुम्ही या नाल्याबद्दल बोलत आहात जे हडप्पा कार्पेट ड्रेनेज आहे. हडप्पा शहरात ड्रेनेजची विकसित व्यवस्था होती.'

तसेच, राखीगढी गावाच्या ढिगाऱ्याखाली कच्च्या आणि पक्क्या विटांनी बनवलेले रस्ते आणि घरांची रचनाही सापडली आहे. तिथे पाच हजार वर्षे जुनी चूलही सापडली आहे.

याशिवाय, राखीगढीच्या 7 नंबरच्या ढिगाऱ्याखाली हडप्पाकालीन लोकांच्या मृतदेहांवर अंत्यसंस्कार केल्याचे पुरावे सापडले आहेत. नुकत्याच झालेल्या खोदकामात दोन महिलांचे मृतदेह सापडले आहेत. मृतदेहांभोवती ठेवलेल्या वस्तू हडप्पा काळातील विकासाचे अनेक पुरावे देतात. संशोधक प्रवीण भास्कर यांनी सांगितले की, ''त्या वस्तूंमध्ये शेलच्या बांगड्या सापडल्या आहेत, त्याशिवाय भांडी आणि विटाही सापडल्या आहेत. विशेष म्हणजे त्यांचे आवडते अन्न जे मृतदेहासोबत ठेवले होते. उत्खननात तांब्याचा आरसाही सापडला आहे.''

शिवाय, सध्या सात माउंट्स आहेत, जिथे उत्खनन करणे बाकी आहे. उत्खनन झाल्यावर नवीन तथ्ये समोर येतील. मात्र, उत्खननात या महिलांकडून सापडलेल्या वस्तूही सर्व हडप्पा काळातील मातीची भांडी आणि खेळणी आहेत. याशिवाय मातीचे कच्चे शिक्के सापडले आहेत. हे अगदी खास, न भाजलेले, मातीचे हत्तीही बनवले जातात.