Manish Jadhav
पुणे जिल्ह्यातील मुळशी तालुक्यातील घनगड हा किल्ला ट्रेकर्ससाठी आवडीचा असला तरी त्याचा इतिहास अतिशय रंजक आहे.
घनगडाला सुमारे 300 ते 350 वर्षांचा जुना इतिहास आहे. हा किल्ला प्रामुख्याने कोकणातून घाटावर येणाऱ्या व्यापारी मार्गांवर आणि कोरीगड, सुधागड यांसारख्या किल्ल्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी एक महत्त्वाचे टेहळणी केंद्र (Watchtower) म्हणून वापरला जात असे.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात हा किल्ला स्वराज्याचा भाग होता. पुणे आणि कोकण यांना जोडणाऱ्या 'सवाष्णी' घाटाचे संरक्षण करण्यासाठी या किल्ल्याची भूमिका अत्यंत मोक्याची होती.
मराठा साम्राज्याच्या उत्तरार्धात, विशेषतः पेशवे काळात या किल्ल्याचा उपयोग 'तुरुंग' म्हणून केला जात असे. गडाच्या दुर्गम रचनेमुळे आणि नैसर्गिक तटबंदीमुळे इथून कैद्यांना पळून जाणे जवळपास अशक्य होते.
घनगड आपल्या नावाप्रमाणेच अभेद्य आहे. किल्ल्याला तीनही बाजूंनी नैसर्गिक कड्यांचे संरक्षण लाभलेले आहे. त्यामुळे या किल्ल्याला मानवनिर्मित भिंतींची फारशी गरज भासली नाही.
18व्या शतकात पेशव्यांचे मुत्सद्दी नाना फडणवीस यांनी या किल्ल्याची डागडुजी केली होती. कोरीगड आणि लोहगड यांसारख्या मोठ्या किल्ल्यांना रसद पुरवण्यासाठी आणि हालचालींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी घनगड वापरला जात असे.
मराठेशाहीच्या अस्तानंतर, मार्च 1818 मध्ये कर्नल प्रॉथर याच्या नेतृत्वाखालील ब्रिटिश फौजेने या किल्ल्याला वेढा घातला. घनगड जिंकल्यानंतर इंग्रजांनी गडाची मोठ्या प्रमाणावर पडझड केली, जेणेकरुन त्याचा पुन्हा लष्करी वापर होऊ नये.
गडावर पिण्याच्या पाण्याचे दगडात कोरलेले अनेक जुने टाके आहेत. यातील पाण्याचा साठा आजही वर्षभर टिकून राहतो. तसेच पायथ्याशी असलेल्या गुहेत काही काळ साधू-संतांचे वास्तव्य असल्याचेही मानले जाते.
एकेकाळी दुर्लक्षित असलेला हा किल्ला आता दुर्गप्रेमी संस्थांमुळे पुन्हा प्रकाशझोतात आला आहे. किल्ल्यावरील लोखंडी शिडी आणि वाटांचे दुरुस्तीकाम केल्यामुळे आजच्या पिढीला हा ऐतिहासिक ठेवा पाहता येत आहे.
दैनिक गोमंतकचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read Goa news in Marathi and Goa local news on Tourism, Business, Politics, Entertainment, Sports and Goa latest news in Marathi on Dainik Gomantak. Get Goa news live updates on the Dainik Gomantak Mobile app for Android and IOS.