Manish Jadhav
वाई (सातारा) आणि भोर (पुणे) यांच्या सीमेवर असलेला केंजळगड साधारणपणे 12व्या शतकात भोज राजाने (दुसरा) बांधला. याला 'घेरा केळद' किंवा 'खेलद' या नावानेही ओळखले जाते.
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1674 मध्ये दक्षिण दिग्विजयासाठी जात असताना हा किल्ला जिंकून स्वराज्यात सामील केला. हा किल्ला स्वराज्याच्या दक्षिण भागावर लक्ष ठेवण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा होता.
केंजळगड हा समुद्रसपाटीपासून 4269 फूट उंच आहे. याचा आकार एखाद्या उपड्या ठेवलेल्या ताटासारखा आहे, ज्यामुळे याच्या माथ्यावरुन आजूबाजूच्या विस्तीर्ण प्रदेशावर नजर ठेवता येते.
किल्ल्याच्या माथ्यावर आणि कड्याच्या बाजूला चुनखडीने बांधलेल्या पाण्याच्या अनेक टाक्या आहेत. दुर्गम भागात सैन्यासाठी पाण्याचे उत्तम नियोजन हे या किल्ल्याचे वैशिष्ट्य होते.
मराठेशाहीच्या काळात हा किल्ला सातारचे 'पंत प्रतिनिधी' यांच्या अधिकारात होता. किल्ल्यावर आजही काही जुन्या वाड्यांचे अवशेष आणि जोती पाहायला मिळतात.
मराठा साम्राज्याचा अस्त होत असताना 1818 मध्ये केंजळगड इंग्रजांच्या ताब्यात गेला. इंग्रजांनी किल्ल्यावरील वास्तूंचे नुकसान केले, तरीही किल्ल्याची नैसर्गिक तटबंदी शाबूत राहिली.
केंजळगडाचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे काळ्या पाषाणात कोरलेल्या अवाढव्य आणि सुंदर पायऱ्या. आजही या पायऱ्या सुस्थितीत असून त्या शिवकालीन स्थापत्यशास्त्राचा उत्तम नमुना आहेत.
केंजळगड हा वाई परिसरातील डोंगररांगांमध्ये वसलेला असून, इथून पांडवगड, वैराटगड आणि कमळगड हे किल्ले स्पष्ट दिसतात. संरक्षणाच्या दृष्टीने या किल्ल्यांचा परस्परांशी संपर्क असे.