Manish Jadhav
शिवनेरी किल्ला हा महाराष्ट्राच्या इतिहासातील एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि पवित्र किल्ला आहे.
याच किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा (Chhatrapati Shivaji Maharaj) जन्म झाला, ज्यामुळे हा किल्ला प्रत्येक मराठी माणसासाठी अभिमानाचे प्रतीक आहे.
पुणे जिल्ह्यातील (Pune District) जुन्नर शहराच्या पश्चिमेला हा किल्ला वसलेला आहे. हा गिरिदुर्ग सुमारे 3,500 फूट उंचीवर असून, दऱ्याखोऱ्यांनी वेढलेला आहे. याचे भौगोलिक स्थान त्याला शत्रूंपासून सुरक्षित ठेवण्यास उपयुक्त होते.
किल्ल्याचे नाव 'शिवनेरी' हे किल्ल्याची स्थानिक देवी 'शिवाई देवी' (Shivai Devi) यांच्या नावावरुन पडले आहे. याच देवीच्या आशीर्वादाने जिजाऊंनी पुत्रप्राप्तीसाठी नवस केला होता असे मानले जाते, आणि त्यामुळेच पुत्राचे नाव 'शिवाजी' ठेवले गेले.
शिवनेरी किल्ला नैसर्गिकदृष्ट्या अत्यंत सुरक्षित आहे. त्याच्या चहुबाजूंनी उंच कडे आणि मजबूत तटबंदी (Fortifications) आहेत.
किल्ल्यावर आजही अनेक महत्त्वाच्या वास्तू आणि अवशेष पाहायला मिळतात. यात पाण्याची टाकी धान्याची कोठारे आणि प्रसिद्ध शिवाई देवीचे मंदिर यांचा समावेश आहे. किल्ल्यातील गंगा-जमुना नावाची पाण्याची टाके वर्षभर पाणी पुरवतात.
शिवाजी महाराजांनी आपल्या बालपणातील काही वर्षे याच किल्ल्यावर व्यतीत केली. जिजाऊंनी त्यांना याच ठिकाणी संस्कारांचे बाळकडू पाजले आणि स्वराज्याची प्रेरणा दिली.
शिवनेरी किल्ला हे केवळ एक ऐतिहासिक ठिकाण नसून, ते एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आणि महाराष्ट्रातील लाखो लोकांसाठी प्रेरणास्थान (Inspiration) आहे.