Manish Jadhav
कुंभलगड हा किल्ला राजस्थानच्या राजसमंद जिल्ह्यात अरवली पर्वतांच्या रांगेत सुमारे 1100 मीटर (3600 फूट) उंचीवर वसलेला आहे. त्याचे हे स्थान शत्रूंपासून नैसर्गिक संरक्षण प्रदान करते.
या किल्ल्याचे बांधकाम मेवाडचे पराक्रमी राजा राणा कुंभा यांनी 15व्या शतकात (1443 ते 1458) केले. त्यांनी 30 वर्षांच्या अथक परिश्रमानंतर हा भव्य किल्ला उभा केला. हा किल्ला मेवाड साम्राज्याची सुरक्षा आणि प्रतिष्ठा जपण्यासाठी बांधण्यात आला होता.
कुंभलगडची सर्वात मोठी ओळख म्हणजे त्याची प्रचंड तटबंदी. ही भिंत सुमारे 36 किलोमीटर लांब आणि 13 ते 15 फूट रुंद आहे. या भिंतीमुळेच कुंभलगडला 'भारताची चीनची भिंत' (The Great Wall of India) असे म्हटले जाते.
कुंभलगड हा त्याच्या भौगोलिक रचनेमुळे आणि मजबूत तटबंदीमुळे जवळजवळ अजेय मानला जातो. अनेक आक्रमकांनी हा किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न केला.
मेवाडचे महान योद्धा महाराणा प्रताप यांचा जन्म याच कुंभलगड किल्ल्यावर झाला होता. हे ठिकाण त्यांच्या आयुष्यातील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि प्रेरणादायी स्थान मानले जाते.
किल्ल्याला आत प्रवेश करण्यासाठी एकूण 7 मोठे दरवाजे आहेत. या किल्ल्याच्या परिसरात एकूण 360 हून अधिक मंदिरे आहेत, ज्यात 300 जैन मंदिरे आणि काही हिंदू मंदिरे आहेत. यामुळे हा किल्ला धार्मिक आणि ऐतिहासिकदृष्ट्या खूप महत्त्वाचा आहे.
राणा कुंभा स्वतः या किल्ल्यात राहात नव्हते, पण त्यांनी हा किल्ला मेवाडच्या राजांसाठी एक सुरक्षित ठिकाण म्हणून तयार केला होता. याच किल्ल्यात पन्ना धायने उदय सिंहचे संरक्षण करण्यासाठी आपल्या मुलाचा बळी दिला, हा ऐतिहासिक प्रसंगही इथेच घडला होता.
कुंभलगड किल्ला हा राजस्थानमधील पर्वतीय किल्ल्यांच्या मालिकेचा एक भाग म्हणून युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ घोषित करण्यात आला आहे. हे त्याचे ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व दर्शवते.