Manish Jadhav
रायगड किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या हिंदवी स्वराज्याची राजधानी होता. याच किल्ल्यावर 1674 मध्ये शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला, ज्यामुळे या किल्ल्याला 'राजधानी' आणि 'महाराष्ट्राची अस्मिता' असे महत्त्व प्राप्त झाले.
रायगड किल्ला सह्याद्रीच्या दुर्गम रांगांमध्ये वसलेला असून त्याची नैसर्गिक रचना आणि महाराजांनी केलेली तटबंदी यामुळे तो अभेद्य मानला जातो. शत्रूंना किल्ल्यावर चढाई करणे अत्यंत कठीण होते.
1674 मध्ये रायगडावर झालेला छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक हा भारतीय इतिहासातील एक सुवर्णक्षण होता. या सोहळ्याने स्वराज्याला सार्वभौमत्व प्रदान केले आणि महाराजांना 'छत्रपती' ही पदवी मिळाली.
रायगडावर आजही अनेक ऐतिहासिक वास्तूंचे अवशेष पाहायला मिळतात, जसे की महादरवाजा, हिरकणी बुरुज, जगदीश्वर मंदिर, बाजारपेठ, राणीवसा आणि गंगासागर तलाव. हे सर्व महाराजांच्या दूरदृष्टीचे आणि तत्कालीन स्थापत्यशास्त्राचे उत्तम नमुने आहेत.
हिरकणी बुरुजाची कथा रायगडाच्या शौर्याची आणि एका मातेच्या धैर्याची गाथा सांगते. आपल्या बाळासाठी हिरकणीने रात्रीच्या अंधारात हा बुरुज उतरुन जाण्याचा पराक्रम केला होता.
छत्रपती शिवाजी महाराजांची समाधी रायगडावरच आहे, ज्यामुळे हे स्थळ लाखो शिवप्रेमींसाठी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र बनले आहे.
रायगड किल्ला केवळ एक किल्ला नसून तो मराठा साम्राज्याच्या पराक्रमाचे, स्वातंत्र्याचे आणि स्वराज्य स्थापनेच्या संघर्षाचे प्रतीक आहे. तो आजही महाराष्ट्राच्या गौरवशाली इतिहासाची साक्ष देतो.
आज रायगडावर जाण्यासाठी पायऱ्यांसोबतच 'रोपवे'ची सुविधा उपलब्ध आहे, ज्यामुळे पर्यटक आणि इतिहासप्रेमींना किल्ल्यावर सहज पोहोचता येते.