Manish Jadhav
पुरंदर किल्ल्याला महाराष्ट्राच्या इतिहासात विशेष स्थान आहे. हा किल्ला मराठा साम्राज्याच्या अनेक महत्त्वाच्या घटनांचा साक्षीदार आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1646 मध्ये हा किल्ला जिंकला. याच किल्ल्यावर छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म झाला.
1665 मध्ये मुघल सरदार मिर्झाराजा जयसिंह याने पुरंदर किल्ल्याला वेढा घातला. या वेढ्यानंतरच 'पुरंदरचा तह' झाला, ज्यामध्ये शिवाजी महाराजांना 23 किल्ले मुघलांना द्यावे लागले. नंतर महाराजांनी हा किल्ला पुन्हा जिंकला.
पुणे जिल्ह्यातील सासवडपासून जवळ असलेला हा किल्ला एका उंच डोंगरावर वसलेला आहे. हा किल्ला दोन भागांमध्ये विभागलेला आहे: खालचा भाग 'पुरंदर माची' आणि वरचा भाग 'बालेकिल्ला'. या किल्ल्याच्या संरचनेमुळे तो सहज जिंकता येणारा किल्ला नव्हता.
पुरंदरच्या शेजारीच एक लहान किल्ला आहे, ज्याला 'वज्रगड' असे म्हणतात. हे दोन्ही किल्ले एकमेकांना जोडलेले आहेत. वज्रगड हा पुरंदरच्या संरक्षणासाठी एक महत्त्वाचा उपकिल्ला म्हणून काम करत होता.
पुरंदरच्या वेढ्यात मुरारबाजी देशपांडे यांनी आपल्या शौर्याची पराकाष्ठा केली. त्यांनी आपल्या मूठभर सैनिकांच्या मदतीने मुघलांना कडवा प्रतिकार केला. त्यांच्या शौर्यामुळेच 'पुरंदर'चे नाव इतिहासात अजरामर झाले. किल्ल्यावर त्यांचे स्मारक आहे.
किल्ल्यावर अनेक ऐतिहासिक वास्तू आणि ठिकाणे आहेत. यात दिल्ली दरवाजा, बिनी दरवाजा, केदारेश्वर मंदिर, पुरंदरेश्वर मंदिर, पेशव्यांचा वाडा आणि राजाराम महाराजांची समाधी ही प्रमुख स्थळे आहेत.
हा किल्ला पुणे आणि परिसरातील ट्रेकिंगप्रेमींमध्ये खूप लोकप्रिय आहे. किल्ल्यावर जाण्यासाठी सोपी पायवाट आहे, ज्यामुळे पर्यटक आणि ट्रेकर्स सहजपणे गडावर जाऊ शकतात.
सध्या हा किल्ला भारतीय सैन्याच्या अखत्यारीत आहे. त्यामुळे गडाची चांगली निगा राखली जाते. पर्यटकांसाठी किल्ल्यावर जाण्यासाठी काही नियम आणि वेळेचे बंधन आहे.