Manish Jadhav
नळदुर्ग किल्ला हा महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यात स्थित एक महत्त्वाचा ऐतिहासिक किल्ला आहे. तो दख्खनमधील सर्वात मजबूत आणि महत्त्वाच्या किल्ल्यांपैकी एक मानला जातो.
हा किल्ला भूईकोट (जमिनीवर बांधलेला) प्रकारचा आहे आणि त्याची रचना अतिशय मजबूत आहे. किल्ल्याभोवतीची तटबंदी 560 फुटांची आहे. संपूर्ण किल्ला सुमारे 85 एकर परिसरात पसरलेला आहे.
किल्ल्याला नल आणि दमयंती या पौराणिक राजा-राणींच्या नावावरुन 'नळदुर्ग' असे नाव मिळाल्याची आख्यायिका आहे.
किल्ल्यातील सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे 'पाणी महाल' होय. बोरी नदीवर बांधलेल्या दोन भिंतींच्या मदतीने तयार केलेला हा पाणी महाल एक उत्कृष्ट जल-इंजीनियरिंगचा नमुना आहे.
किल्ल्याच्या आत अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत. जसे की, रंग महाल, राणी महाल, दारु कोठार, नगारखाना, आणि जामी मशीद. अनेक लहान-मोठ्या बुरुजांमुळे किल्ल्याची रचना अधिक प्रभावी दिसते.
नळदुर्ग किल्ल्याचे बांधकाम प्रामुख्याने बहामनी आणि आदिलशाही शैलीमध्ये झाले आहे. यावर इस्लामी स्थापत्यकलेचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येतो.
हा किल्ला आता एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे. इथे येणारे पर्यटक किल्ल्याचा ऐतिहासिक ठेवा आणि बोरी नदीवरील सुंदर दृश्याचा आनंद घेतात. पावसाळ्यात किल्ल्याचे सौंदर्य अधिकच खुलते.
पूर्वीच्या काळात किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी विविध प्रकारच्या व्यवस्था होत्या. जसे की, बुरुज, गुप्त मार्ग आणि शत्रूंना रोखण्यासाठी योग्य ठिकाणी उभारलेले मोर्चे. आजही त्याचे अवशेष किल्ल्याच्या ताकदीची साक्ष देतात.