Manish Jadhav
लोहगड हा महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यामध्ये असलेला एक प्रसिद्ध ऐतिहासिक किल्ला आहे. त्याला 'विंचूकाटा' असेही म्हटले जाते.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात लोहगड किल्ल्याला विशेष महत्त्व होते. हा किल्ला मराठा साम्राज्याच्या संरक्षणासाठी एक मोक्याचे (Strategic) केंद्र होते.
लोहगडाने अनेक ऐतिहासिक घटना आणि लढाया (Battles) पाहिल्या आहेत. मुघलांनी हा किल्ला जिंकण्याचा अनेकदा प्रयत्न केला, पण तो बहुतांश काळ मराठ्यांच्या ताब्यातच राहिला. यामुळे किल्ल्याचे लष्करी महत्त्व अधोरेखित होते.
या किल्ल्याची तटबंदी मजबूत आहे. किल्ल्यावर लक्ष्मी कोठी नावाचा एक मोठा बुरुज आहे, जो त्याच्या संरक्षणात महत्त्वपूर्ण ठरतो. किल्ल्यावरील पाण्याची टाकी आणि गुहा (Caves) आजही चांगल्या स्थितीत आहेत.
लोहगडाला चार प्रमुख दरवाजे आहेत. गणेश दरवाजा, नारायण दरवाजा, हनुमान दरवाजा आणि महादरवाजा. हे दरवाजे किल्ल्याच्या संरक्षणाची आणि स्थापत्यकलेची (Architecture) उत्कृष्ट उदाहरणे आहेत.
आज लोहगड किल्ला एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आणि ट्रेकिंगसाठी उत्तम पर्याय आहे. पावसाळ्यात इथले निसर्गरम्य वातावरण पर्यटकांना विशेष आकर्षित करते. अनेक हौशी पर्यटक आणि इतिहासप्रेमी इथे भेट देतात.
लोहगड किल्ला हा महाराष्ट्राच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. तो केवळ एक दगडी बांधकाम नसून, मराठा साम्राज्याच्या शौर्याची आणि स्वराज्याच्या संकल्पनेची साक्ष देणारा एक जिवंत इतिहास आहे.
लोहगडाच्या अगदी जवळच विसापूर किल्ला आहे. लोहगड आणि विसापूर हे जुळे किल्ले मानले जातात. तसेच, भाजा लेणी आणि कार्ले लेणी देखील येथून जवळ आहेत, ज्यामुळे पर्यटकांना एकाच वेळी अनेक ऐतिहासिक स्थळे पाहता येतात.