Manish Jadhav
महाराष्ट्रातील नांदेड जिल्ह्यातील कंधार किल्ला (Kandhar Fort) हा मराठवाड्याच्या गौरवशाली इतिहासाची साक्ष देणारा एक महत्त्वाचा किल्ला आहे.
कंधार किल्ल्याला 'कंदारपूर' किंवा 'कनकपूर' या नावानेही ओळखले जाते. हा किल्ला राष्ट्रकूट वंशाचे संस्थापक राजा कृष्ण (पहिला) यांनी बांधला, असे मानले जाते. हा किल्ला सुमारे 9व्या शतकातील असल्याचे पुरावे मिळतात.
हा किल्ला शहराच्या मध्यभागी एका उंच टेकडीवर बांधलेला नसून, सपाट जमिनीवर आहे. त्याची रचना अनेक बुरुज आणि दुहेरी तटबंदीने वेढलेली आहे, ज्यामुळे त्याला मैदानी किल्ला असेही म्हणतात.
किल्ल्यातील सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे बाला हिस्सार. हा किल्ल्याचा सर्वात उंच आणि सुरक्षित भाग आहे, जो पूर्वी राजवाडा आणि मुख्य प्रशासकीय केंद्र म्हणून वापरला जात होता.
कंधार किल्ल्याचे मुख्य आकर्षण म्हणजे येथे असलेली 'जानोनी तोफ' ही प्रचंड मोठी तोफ. ही तोफ इ.स. 1679 मध्ये मलिक अंबरच्या काळात तयार करण्यात आली होती. ती किल्ल्याच्या ऐतिहासिक लष्करी सामर्थ्याची साक्ष देते.
हा किल्ला राष्ट्रकूट, देवगिरीचे यादव, बहामनी सल्तनत आणि त्यानंतर निजामशाही, मुघल आणि मराठे अशा अनेक राजवटींच्या ताब्यात राहिला आहे, ज्यामुळे त्याचे ऐतिहासिक महत्त्व अनमोल आहे.
किल्ल्यात प्रवेश करण्यासाठी भव्य दरवाजे आहेत. आतमध्ये प्राचीन मंदिरं, मशीद आणि मोठी विहीर पाहायला मिळते, जी तत्कालीन स्थापत्यकलेची आणि पाण्याच्या नियोजनाची कल्पना देते.
ऐतिहासिक आणि स्थापत्यकलेच्या दृष्टीने महत्त्वाचा असल्याने, कंधार किल्ला आज नांदेड जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ बनला आहे. इतिहासप्रेमी आणि अभ्यासक मोठ्या संख्येने येथे भेट देतात.