Manish Jadhav
मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेर येथे असलेला हा किल्ला भारतीय इतिहासातील सर्वात महत्त्वाच्या आणि अभेद्य किल्ल्यांपैकी एक मानला जातो.
मुघल सम्राट बाबरने या किल्ल्याचे महत्त्व ओळखले आणि त्याला 'हिंदचा कंठमणी' असे नाव दिले. यावरुनच या किल्ल्याची भव्यता आणि मोक्याचे स्थान सिद्ध होते.
इ. स. 525 मध्ये स्थापित झालेल्या या किल्ल्यावर गुर्जर-प्रतिहार, तोमर, मुघल, मराठा (शिंदे घराणे) आणि ब्रिटिश अशा अनेक राजघराण्यांनी राज्य केले.
राजा मानसिंह तोमर यांनी बांधलेला 'मानसिंह पॅलेस' हे किल्ल्याचे मुख्य आकर्षण आहे. त्याच्या दर्शनी भागावर असलेल्या निळ्या, पिवळ्या आणि हिरव्या रंगाच्या चमचमत्या टायल्स आणि कोरीव काम अद्भुत आहे.
किल्ल्यावरील 'तेली का मंदिर' हे त्याचे सर्वात मोठे स्थापत्य वैशिष्ट्य आहे. या मंदिराच्या बांधणीत उत्तर भारतीय आणि दक्षिण भारतीय दोन्ही स्थापत्यशैलींचा मिलाफ दिसतो.
किल्ल्याच्या भिंतींवर आणि कड्यात तीर्थंकरांच्या मोठ्या, खडकात कोरलेल्या जैन मूर्ती आहेत. या मूर्तींची उंची 7 ते 57 फुटांपर्यंत आहे.
काही इतिहासकारांच्या मते, शून्याचा (Zero) उल्लेख असलेली प्राचीन नोंद याच किल्ल्यावर सापडली होती. त्यामुळे गणिताच्या इतिहासातही या किल्ल्याचे मोठे योगदान आहे.
किल्ल्यावरील प्रसिद्ध 'सास-बहू मंदिर' (मूळ नाव: सहस्रबाहू मंदिर) त्याच्या विस्तृत आणि अत्यंत सुंदर कोरीव कामासाठी प्रसिद्ध आहे.
या किल्ल्यावर एक 'जौहर कुंड' आहे, जो अनेक राजपूत स्त्रियांच्या आत्मत्यागाची (जौहर) साक्ष देतो, ज्यामुळे किल्ल्याला वीरतेची आणि त्यागाची किनार मिळते.
आपल्या नैसर्गिक उंचवट्यामुळे आणि भक्कम बांधणीमुळे हा किल्ला अनेकदा 'अभेद्य किल्ला' म्हणून ओळखला जात असे आणि मध्य भारतातील अनेक महत्त्वाच्या लढायांचे केंद्र ठरला.