Manish Jadhav
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या इतिहासात अनेक मावळे होऊन गेले, ज्यांनी स्वराज्यासाठी आपल्या प्राणाची आहुती दिली. यापैकीच एक म्हणजे जिवा महाला.
जिवा महाला हे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे बालपणीचे मित्र आणि अत्यंत विश्वासू सहकारी होते. महाराजांच्या स्वराज्य स्थापनेच्या सुरुवातीपासून ते त्यांच्यासोबत होते.
जिवा महाला हे महाराजांचे निष्ठावान अंगरक्षक होते. त्यांच्या शारीरिक क्षमतेमुळे आणि निष्ठेमुळे ते महाराजांच्या अत्यंत जवळचे आणि विश्वासू बनले होते.
10 नोव्हेंबर 1659 रोजी प्रतापगडाच्या पायथ्याशी शिवाजी महाराज आणि अफजल खान यांची भेट ठरली होती. या भेटीदरम्यान खानाने दगाफटका करण्याची योजना आखली होती.
भेटीच्या वेळी अफजल खानाने महाराजांवर कट्यारीने (Dagger) वार करण्याचा प्रयत्न केला. त्याच क्षणी, खानाचा अंगरक्षक सय्यद बंडा (Sayyad Banda) याने महाराजांवर तलवारीने हल्ला चढवला.
याच निर्णायक क्षणी, जिवा महाला यांनी प्रसंगावधान राखत सय्यद बंडाला जागेवरच ठार केले. त्यांच्या या कृतीमुळे महाराजांचे प्राण वाचले. या घटनेमुळेच 'होता जिवा म्हणून वाचला शिवा' ही म्हण प्रचलित झाली.
या प्रसंगातून जिवा महाला यांची महाराजांवरील असीम निष्ठा आणि स्वामीभक्ती दिसून येते. स्वतःच्या जीवाची पर्वा न करता, त्यांनी महाराजांच्या रक्षणासाठी त्वरित कृती केली.
जरी जिवा महालांबद्दल इतर अनेक लढायांची माहिती जास्त उपलब्ध नसली तरी, अफजल खानाच्या भेटीतील त्यांच्या या पराक्रमाने त्यांना मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात एक महत्त्वाचे आणि अविस्मरणीय स्थान मिळवून दिले आहे.