Manish Jadhav
वसईचा किल्ला हा केवळ एक दगडी वास्तू नसून तो अनेक सत्तांच्या उत्थान आणि पतनाचा साक्षीदार आहे. 1534 मध्ये पोर्तुगीजांनी सुलतान बहादूर शाहकडून हा किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर तब्बल 205 वर्षे हा किल्ला पोर्तुगीजांच्या ताब्यात होता.
मराठ्यांच्या इतिहासात वसईच्या मोहिमेला सुवर्णाक्षरांनी लिहिले जाते. 1739 मध्ये थोरले बाजीराव पेशवे यांचे बंधू चिमाजी आप्पा यांनी पोर्तुगीजांच्या बलाढ्य सत्तेला धूळ चारुन हा किल्ला स्वराज्यात सामील केला. मराठ्यांच्या पराक्रमाचा हा एक सर्वोच्च बिंदू मानला जातो.
वसईचा किल्ला तिन्ही बाजूंनी समुद्राने वेढलेला असून एका बाजूला जमिनीवरील खंदक आहे. या किल्ल्याला साधारण 4.5 किलोमीटर लांबीची मजबूत तटबंदी आणि 11 भव्य बुरुज आहेत. या रचनेमुळे हा किल्ला त्या काळी अभेद्य मानला जात असे.
पोर्तुगीज काळात या किल्ल्याच्या आत एक समृद्ध शहर वसलेले होते. किल्ल्यामध्ये सात चर्च, भव्य राजवाडे, न्यायालय, इस्पितळ, लष्करी छावण्या आणि बाजारपेठ होती. आजही या वास्तूंचे अवशेष पाहायला मिळतात, जे त्या काळातील वास्तुकलेचा उत्कृष्ट नमुना आहेत.
मराठ्यांनी किल्ला जिंकल्यानंतर तिथे श्री नागेश्वर आणि श्री वज्रेश्वरी देवीच्या मंदिरांची स्थापना केली. किल्ल्यात आजही पोर्तुगीजकालीन चर्चचे अवशेष आणि हिंदू मंदिरे एकाच परिसरात पाहायला मिळतात, जे धार्मिक सहिष्णुतेचे उत्तम उदाहरण आहे.
ब्रिटीश काळातही या किल्ल्याचे महत्त्व टिकून होते. 1802 मध्ये पेशवे बाजीराव द्वितीय यांनी याच किल्ल्यात इंग्रजांसोबत 'बेसिनचा तह' केला. या तहामुळे मराठा साम्राज्याच्या अस्ताला सुरुवात झाली आणि इंग्रजांचा शिरकाव झाला, ज्यामुळे या किल्ल्याला ऐतिहासिकदृष्ट्या मोठे महत्त्व प्राप्त झाले.
वसईचा किल्ला समुद्राच्या काठावर असल्यामुळे येथील दृश्य अत्यंत विलोभनीय दिसते. पावसाळ्यात या किल्ल्याचे सौंदर्य अधिकच खुलते. सध्या हा किल्ला भारतीय पुरातत्व विभागाच्या देखरेखीखाली असून ट्रेकर्स, इतिहासप्रेमी आणि फोटोग्राफी करणाऱ्यांसाठी हे आवडते ठिकाण आहे.
या किल्ल्याच्या ऐतिहासिक आणि सुंदर वास्तूंमुळे अनेक चित्रपट आणि गाण्यांचे चित्रीकरण येथे झाले आहे. प्रसिद्ध ब्रिटीश बँड 'Coldplay' च्या 'Hymn For The Weekend' या गाण्यातील काही दृश्ये येथेच चित्रीत करण्यात आली होती, ज्यामुळे या किल्ल्याची ख्याती सातासमुद्रापार पोहोचली.