Manish Jadhav
वसई खाडीच्या मुखाशी दिमाखाने उभा असलेला अर्नाळा किल्ला हा मराठा साम्राज्याच्या आणि पोर्तुगीजांच्या सागरी इतिहासाचा एक महत्त्वाचा साक्षीदार आहे.
अर्नाळा किल्ला पालघर जिल्ह्यात वसई खाडीच्या अगदी मुखाशी एका छोट्या बेटावर वसलेला आहे. यामुळे समुद्रातून येणाऱ्या-जाणाऱ्या जहाजांवर आणि व्यापारी मार्गांवर नजर ठेवण्यासाठी हे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे होते.
या किल्ल्याचे मूळ बांधकाम पोर्तुगीजांनी 1530 च्या दशकात केले होते. त्यांनी याला 'इल्हा देस एस्केलेटास' (Ilha das Escaletass) असे नाव दिले होते, जे त्यांच्यासाठी उत्तर कोकणातील एक महत्त्वाचा तळ होता.
1737 मध्ये पेशव्यांचे बंधू चिमाजी अप्पा यांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी पोर्तुगीजांविरुद्ध वसई मोहीम हाती घेतली. याच मोहिमेदरम्यान मराठ्यांनी प्रचंड पराक्रम गाजवून अर्नाळा किल्ला जिंकून आपल्या ताब्यात घेतला.
अर्नाळा किल्ला मराठ्यांच्या ताब्यात आल्यानंतर तो उत्तर कोकणातील मराठा आरमारासाठी एक महत्त्वाचा तळ बनला. या किल्ल्यामुळे मराठ्यांचे सागरी सामर्थ्य वाढले आणि त्यांनी या भागातील व्यापारी मार्गांवर प्रभावी नियंत्रण मिळवले.
हा किल्ला तुलनेने लहान असला तरी त्याची तटबंदी मजबूत आहे. या तटबंदीला अनेक बुरुज असून, ते शत्रूंपासून किल्ल्याचे रक्षण करण्यासाठी उपयुक्त ठरले. समुद्राच्या लाटांचा मारा सहन करण्याची क्षमता या बांधकामात आहे.
किल्ल्याच्या आतमध्ये काही पाण्याची टाकी, एक महादेवाचे मंदिर आणि हनुमान मंदिर तसेच काही जुन्या इमारतींचे अवशेष आजही पाहायला मिळतात. हे अवशेष किल्ल्याच्या प्राचीन इतिहासाची साक्ष देतात.
आज अर्नाळा किल्ला एक सुंदर पर्यटन स्थळ बनले आहे. किल्ल्याच्या परिसरात शांत आणि निसर्गरम्य वातावरण आहे. समुद्राच्या लाटांचा आवाज आणि खाडीचे विहंगम दृश्य पर्यटकांना आकर्षित करते.
अर्नाळा बेटावर जाण्यासाठी अर्नाळा गावाच्या किनाऱ्यावरुन बोटींची सोय उपलब्ध आहे. ही एक लहानशी बोटीची सफर तुम्हाला इतिहासाच्या जवळ घेऊन जाते.