Manish Jadhav
महाराष्ट्रातील नांदेड जिल्ह्यातील माहूर किल्ला हा अत्यंत प्राचीन आहे. या किल्ल्याचे बांधकाम 14व्या शतकात यादव काळात किंवा गोंड राजांच्या काळात झाले असल्याचे मानले जाते.
हा किल्ला सह्याद्रीच्या सातमाळा डोंगररांगेवर स्थित आहे. तीन बाजूंनी निसर्गाने वेढलेला आणि एका बाजूने पेनगंगा नदीचा वेढा लाभलेला हा किल्ला संरक्षणाच्या दृष्टीने अत्यंत भक्कम होता.
माहूर हे साडेतीन शक्तीपीठांपैकी एक पूर्ण शक्तीपीठ (रेणुका माता) मानले जाते. किल्ल्याच्या परिसरातच ही धार्मिक स्थळे असल्याने याला 'धार्मिक किल्ला' म्हणूनही ओळखले जाते.
किल्ल्याला आजही भक्कम तटबंदी आहे. याचा मुख्य प्रवेशद्वार 'महादरवाजा' आजही सुस्थितीत असून त्याचे विशाल रूप पाहून पर्यटकांचे डोळे विस्फारतात.
किल्ल्याच्या आत 'हत्तीखाना', 'धान्य कोठार' आणि 'राजवाड्याचे अवशेष' पाहायला मिळतात. हे अवशेष त्या काळातील लष्करी नियोजन आणि संपन्नतेची साक्ष देतात.
किल्ल्यावर एक खास भाग आहे ज्याला 'सोन्याचा दरवाजा' किंवा 'सोनेरी महाल' म्हटले जाते. या ठिकाणी पूर्वी मौल्यवान वस्तू ठेवल्या जात असल्याचे सांगितले जाते.
गडावर आजही पाण्याचे अनेक टाके आणि कुंड आहेत. इतक्या उंचावर पाण्याचे हे नियोजन तत्कालीन इंजिनिअरिंगचा उत्तम नमुना मानले जाते.
या किल्ल्यावर यादव, गोंड राजे, बहमनी सुलतान आणि त्यानंतर मराठा साम्राज्याचे वर्चस्व राहिले आहे. प्रत्येक राजवटीने या किल्ल्याच्या बांधकामात स्वतःची भर घातली आहे.