Manish Jadhav
महाराष्ट्रातील लोणावळ्याजवळील विसापूर किल्ला हा सह्याद्रीच्या पर्वतरांगेतील एक महत्त्वाचा डोंगरकिल्ला आहे.
विसापूर किल्ला लोणावळ्यापासून सुमारे 9-10 किमी अंतरावर आहे. हा किल्ला लोहगड किल्ल्याला लागूनच आहे आणि एकाच पठारावर असल्यामुळे 'लोहगड-विसापूर' ही जोडी प्रसिद्ध आहे.
विसापूर किल्ला नेमका कोणी आणि कधी बांधला याबद्दल ठोस माहिती नाही, परंतु बहुतांश इतिहासकार मानतात की, याची निर्मिती बहामनी काळात करण्यात आली. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1657 मध्ये लोहगड आणि विसापूर जिंकून या किल्ल्यांना मराठा साम्राज्यात आणले.
1818 मध्ये तिसऱ्या अँग्लो-मराठा युद्धात ब्रिटिश सैन्याने हा किल्ला जिंकून घेतला. मराठ्यांना पुन्हा या किल्ल्यांचा वापर करता येऊ नये, म्हणून इंग्रजांनी विसापूर किल्ल्याचे मोठे नुकसान केले आणि त्याचे दरवाजे तोडून टाकले.
विसापूर किल्ला एका मोठ्या पठारावर पसरलेला आहे. गडाचा विस्तार खूप मोठा असल्यामुळे गडाची तटबंदी आणि बुरुज आजही मजबूत स्थितीत पाहायला मिळतात. गडाला प्रामुख्याने दोन मोठे दरवाजे आहेत.
गडाच्या पायऱ्या चढून गेल्यावर, एका बुरुजाजवळ हनुमानाची एक भव्य आणि मोठी मूर्ती आहे. या मूर्तीमुळे या ठिकाणाला धार्मिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
या किल्ल्यावर अनेक नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित पाण्याची टाकी आढळतात. यातील अनेक टाक्या आजही व्यवस्थित असून, त्यातून थंड आणि स्वच्छ पाणी मिळते. ही टाकी गडावर राहणाऱ्या लोकांसाठी पाणी साठवण्याचे प्रमुख साधन होती.
विसापूर किल्ल्यावर जाण्यासाठी असलेला ट्रेकिंग मार्ग विशेषतः पावसाळ्यात खूप सुंदर असतो. ट्रेकिंग करताना वाटेत अनेक छोटे धबधबे आणि हिरवीगार वनराई दिसते, ज्यामुळे ट्रेकिंगचा अनुभव अविस्मरणीय ठरतो.
गडावर काही ठिकाणी अजूनही लोखंडी तोफा पाहायला मिळतात. तसेच, काही ठिकाणी मूर्ती आणि पाण्याची टाकी यावर सुंदर कोरीव काम आढळते, जे प्राचीन मराठा स्थापत्यकलेची साक्ष देते.